Komisja proponuje przeprowadzenie nadzwyczajnej interwencji na europejskich rynkach energii w celu zaradzenia niedawnym dramatycznym wzrostom cen.

UE zmaga się ze skutkami poważnego niedopasowania zapotrzebowania na energię i jej podaży, spowodowanego w dużej mierze ciągłym wykorzystywaniem przez Rosję jako broni jej zasobów energetycznych. Aby zmniejszyć wynikającą z tego presję wywieraną na europejskie gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa, Komisja podejmuje obecnie kolejny krok w kierunku rozwiązania tego problemu, proponując nadzwyczajne środki ograniczające zapotrzebowanie na energię elektryczną, które pomogą obniżyć ponoszone przez konsumentów koszty energii elektrycznej, jak również środki mające na celu redystrybucję nadwyżki dochodów sektora energetycznego na rzecz odbiorców końcowych. Wynika to z wcześniej uzgodnionych środków dotyczących magazynowania gazu i zmniejszenia zapotrzebowania na gaz, których celem jest przygotowanie się na najbliższą zimę. Komisja kontynuuje także prace na rzecz poprawy płynności podmiotów rynkowych, obniżenia ceny gazu oraz reformy struktury rynku energii elektrycznej w perspektywie długoterminowej. 
Pierwszą reakcją na problem wysokich cen jest zmniejszenie zapotrzebowania. Może to wpłynąć na ceny energii elektrycznej i doprowadzić do ogólnego uspokojenia rynku. Aby rozwiązać kwestię najdroższych godzin zużycia energii elektrycznej, w ciągu których wytwarzanie energii w elektrowniach opalanych gazem ma znaczący wpływ na cenę, Komisja proponuje wprowadzenie obowiązku redukcji zużycia energii elektrycznej o co najmniej 5% w wybranych godzinach szczytu cenowego. Państwa członkowskie będą zobowiązane do określenia 10% godzin o najwyższej oczekiwanej cenie i zmniejszenia zapotrzebowania w tych godzinach szczytu. Komisja proponuje również, aby państwa członkowskie dążyły do zmniejszenia ogólnego zapotrzebowania na energię elektryczną o co najmniej 10 % do dnia 31 marca 2023 r. Na potrzeby osiągnięcia tego zmniejszenia mogą one wybrać odpowiednie środki, obejmujące na przykład rekompensaty finansowe. Zmniejszenie zapotrzebowania w okresach szczytowych doprowadziłoby do redukcji zużycia gazu o 1,2 mld m³ w sezonie zimowym. Zwiększenie efektywności energetycznej jest także kluczowym elementem realizacji zobowiązań klimatycznych wynikających z Europejskiego Zielonego Ładu.

Komisja proponuje również ustanowienie tymczasowego pułapu dochodów dla „inframarginalnych” producentów energii elektrycznej, a mianowicie technologii o niższych kosztach, takich jak odnawialne źródła energii, energia jądrowa i węgiel brunatny, dostarczających energię elektryczną do sieci po kosztach niższych od cen ustalonych przez droższych producentów „marginalnych” (krańcowych). Wspomniani producenci inframarginalni osiągają wyjątkowe dochody przy stosunkowo stabilnych kosztach operacyjnych, ponieważ kosztowne elektrownie gazowe podniosły otrzymywaną przez nich cenę hurtową energii elektrycznej. Komisja proponuje ustalenie górnego limitu dochodów inframarginalnych na poziomie 180 EUR/MWh. Umożliwi to producentom pokrycie kosztów inwestycji i kosztów operacyjnych bez uszczerbku dla inwestycji w nowe moce zgodnie z naszymi celami energetyczno-klimatycznymi na lata 2030 i 2050. Dochody powyżej pułapu będą pobierane przez rządy państw członkowskich i przeznaczane na pomoc w obniżaniu rachunków dla odbiorców energii. Zachęca się państwa członkowskie prowadzące obrót energią elektryczną do zawierania, w duchu solidarności, umów dwustronnych mających na celu podział części dochodów inframarginalnych pobieranych przez państwo produkujące energię na rzecz użytkowników końcowych w państwie członkowskim o niskim poziomie wytwarzania energii elektrycznej. Tego rodzaju umowy mają zostać zawarte do 1 grudnia 2022 r., jeżeli import netto energii elektrycznej z sąsiedniego państwa członkowskiego wyniesie co najmniej 100%.

Po trzecie, Komisja proponuje również tymczasową opłatę solidarnościową od nadwyżek zysków pochodzących z działalności prowadzonej w sektorach ropy naftowej, gazu, węgla i rafinerii, które nie są objęte pułapem dochodów inframarginalnych. Ta ograniczona w czasie opłata miałaby umożliwić utrzymanie zachęt inwestycyjnych na rzecz transformacji ekologicznej. Byłaby ona pobierana przez państwa członkowskie od tych zysków z 2022 r., które wzrosły o ponad 20% względem średnich zysków z poprzednich trzech lat. Dochody byłyby pobierane przez państwa członkowskie i kierowane do odbiorców energii, w szczególności do gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji, najbardziej dotkniętych przedsiębiorstw oraz sektorów energochłonnych. Państwa członkowskie mogą również sfinansować projekty transgraniczne zgodnie z celami planu REPowerEU lub przeznaczyć część dochodów na wspólne finansowanie środków ochrony zatrudnienia lub promowania inwestycji w odnawialne źródła energii i efektywność energetyczną.

W ramach kolejnej interwencji w zakresie przepisów dotyczących rynku energii elektrycznej Komisja proponuje również rozszerzenie dostępnego zestawu narzędzi łagodzących skutki wzrostu cen energii w celu pomocy konsumentom. Proponowane rozwiązania dopuściłyby po raz pierwszy ceny energii elektrycznej regulowane poniżej kosztów oraz rozszerzyłyby stosowanie cen regulowanych, tak aby objąć także małe i średnie przedsiębiorstwa. 

Jak ogłosiła w środę 7 września przewodnicząca Komisji Ursula von der Leyen, Komisja będzie również kontynuować poszukiwanie innych ścieżek obniżenia cen dla europejskich konsumentów i europejskiego przemysłu oraz złagodzenia presji wywieranej na rynek. Komisja pogłębi dyskusję z państwami członkowskimi na temat najlepszych sposobów obniżenia cen gazu, analizując także różne koncepcje dotyczące pułapów cenowych i zwiększenia roli unijnej platformy zakupu energii w ułatwianiu zawierania z dostawcami umów o niższych cenach dzięki mechanizmowi dobrowolnych wspólnych zakupów. Komisja będzie również kontynuować prace nad narzędziami służącymi poprawie płynności na rynku przedsiębiorstw użyteczności publicznej sektora energetycznego oraz dokona przeglądu tymczasowych kryzysowych ram pomocy państwa w celu zapewnienia, aby umożliwiały one nadal państwom członkowskim udzielanie koniecznego i proporcjonalnego wsparcia dla gospodarki przy jednoczesnym zagwarantowaniu równych warunków działania. Na nadzwyczajnym posiedzeniu Rady ds. Energii w dniu 9 września ministrowie energii państw członkowskich zatwierdzili bieżące prace Komisji w tych dziedzinach.

Kontekst

Komisja zajmuje się od roku kwestią rosnących cen energii, a państwa członkowskie wdrożyły na szczeblu krajowym szereg środków, które zostały udostępnione przez Komisję za pośrednictwem zestawu narzędzi łagodzących skutki wzrostu cen energii, przyjętego w październiku 2021 r. i rozszerzonego wiosną 2022 r. wraz z komunikatem w sprawie krótkoterminowych interwencji na rynku energii i długoterminowych udoskonaleń struktury rynku energii elektrycznej oraz planem REPowerEU. Problemy na rynku energii nasiliły się znacznie od czasu inwazji Rosji na Ukrainę, a następnie wykorzystywania przez nią zasobów energetycznych jako broni w celu szantażowania Europy, co pogorszyło i tak już napiętą sytuację w zakresie dostaw po pandemii COVID-19. Komisja zaproponowała już nowe minimalne obowiązki dotyczące magazynowania gazu oraz cele w zakresie zmniejszenia zapotrzebowania, aby ułatwić uzyskanie równowagi między podażą a popytem w Europie, a państwa członkowskie przyjęły szybko przed latem te propozycje.

Ciągłe manipulowanie przez Rosję dostawami gazu, skutkujące odcięciem z nieuzasadnionych powodów zaopatrzenia do Europy, wywołało wzrost napięcia i nerwowości na rynkach. Ceny wzrosły jeszcze bardziej w miesiącach letnich, również w kontekście ekstremalnych warunków pogodowych spowodowanych zmianą klimatu. W szczególności susze i ekstremalne upały miały wpływ na wytwarzanie energii elektrycznej przez elektrownie wodne i jądrowe, ograniczając jeszcze bardziej poziom dostaw. Dlatego też Komisja proponuje obecnie, w formie rozporządzenia Rady opartego na art. 122 Traktatu, nadzwyczajną interwencję na rynku energii elektrycznej z wykorzystaniem wspólnych europejskich narzędzi w celu rozwiązania problemu wysokich cen i zniwelowania nierównowagi między dostawcami a końcowymi odbiorcami energii elektrycznej w systemie, przy jednoczesnym zachowaniu ogólnego funkcjonowania wewnętrznego rynku energii i zapobieżeniu ryzyku związanemu z bezpieczeństwem dostaw.  

Cytaty pochodzące od członków kolegium komisarzy

Wypowiedź Ursuli von der Leyen, przewodniczącej Komisji: Agresja i manipulacja ze strony Rosji wpływa na światowe i europejskie rynki energii, a nasza odpowiedź powinna być zdecydowana. Komisja przedkłada dzisiaj kolejne wnioski, które mogą zostać szybko przyjęte i wdrożone przez państwa członkowskie, aby zmniejszyć presję wywieraną na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. W tych wyjątkowych czasach pozostajemy zjednoczeni wobec Putina używającego gazu jako broni i minimalizujemy wpływ wysokich cen gazu na koszty energii elektrycznej.

Wypowiedź wiceprzewodniczącego wykonawczego Fransa Timmermansa: Te bezprecedensowe środki stanowią niezbędną odpowiedź na niedobory w dostawach i wysokie ceny energii, jakich doświadcza Europa. Zmniejszenie zapotrzebowania ma zasadnicze znaczenie dla ich ogólnego powodzenia: pozwala obniżyć rachunki za energię, eliminuje możliwość używania przez Putina zasobów energetycznych jako broni, ogranicza emisje i pomaga przywrócić równowagę na rynku energii. Pułap ograniczający ponadnormatywne dochody zapewni solidarność ze strony przedsiębiorstw energetycznych o nienaturalnie wysokich zyskach względem ich klientów zmagających się z trudnościami. Przede wszystkim kryzys ten uwypukla jednak fakt, że epoka tanich paliw kopalnych dobiega końca oraz że musimy przyspieszyć proces przechodzenia na rodzimą energię odnawialną.

Komisarz do spraw energii Kadri Simson dodała: Podejmujemy dzisiaj nadzwyczajną interwencję w strukturę naszego rynku energii, ograniczając dochody producentów energii elektrycznej o niższych kosztach i dopuszczając nadzwyczajne środki dotyczące regulacji cen dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Umożliwi to państwom członkowskim pozyskanie i przekierowanie w tym trudnym czasie dochodów do osób potrzebujących, bez uszczerbku dla długoterminowego funkcjonowania rynku.

Komisarz do spraw gospodarki Paolo Gentiloni oznajmił: Nasza propozycja dotycząca opłaty solidarnościowej od gałęzi przemysłu paliw kopalnych zagwarantuje, że przystąpimy do zwalczania obecnego kryzysu energetycznego w duchu sprawiedliwości. W tych wyjątkowo trudnych dla tak wielu osób czasach przedsiębiorstwa sektora paliw kopalnych czerpią korzyści z nienaturalnie wysokich opłat. Dlatego też ważne jest, aby wniosły one swój sprawiedliwy wkład we wspieranie gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji oraz najbardziej dotkniętych sektorów, a także na rzecz ogromu czekających nas inwestycji w odnawialne źródła energii i efektywność energetyczną. Ze względu na Putina używającego gazu jako broni potrzebujemy bowiem podjęcia wspólnie solidarnego wysiłku, aby zbudować bezpieczniejszą i bardziej zrównoważoną Europę.