Komisja Europejska przyjęła komunikat w sprawie egzekwowania prawa Unii.

Przedstawiła w nim swoje działania, których celem jest zapewnienie przestrzegania prawa UE oraz zagwarantowanie obywatelom i przedsiębiorstwom takich samych praw na terenie całej UE. To dzięki prawidłowemu stosowaniu prawa UE ludzie mogą oddychać czystszym powietrzem, podróżować i pracować w dowolnym miejscu w UE czy uzyskać zwrot kosztów opieki zdrowotnej otrzymanej za granicą. Prawo Unii ma rzeczywisty wpływ na codzienne życie Europejczyków, dlatego też jego egzekwowanie jest dla Komisji priorytetem.

 Wysiłki Komisji na rzecz zapewnienia zgodności rozpoczynają się na wczesnym etapie opracowywania i przyjmowania prawa UE. Komisja opracowała na użytek państw członkowskich szereg środków, np. praktyczne wytyczne, finansowanie i monitorowanie, dzięki czemu o wiele rzadziej dochodzi do naruszeń prawa UE. Jeśli jednak dojdzie do naruszenia prawa UE Komisja nie waha się podjąć działań prawnych, wszczynając postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. W ostatnich latach Komisja wszczęła bezprecedensowe postępowania, aby chronić podstawowe wartości: równość, sprawiedliwość i obywatelstwo.

Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen oświadczyła: Prawo UE sprawia, że Unia jest wolna, sprawiedliwa i równa. Jest ono siłą napędowa bardziej ekologicznej, dostatniej i cyfrowej Europy, w której obywatele mogą czuć się bezpieczni i chronieni. Każdy Europejczyk, bez wyjątku, powinien mieć do tego prawo. Dlatego też egzekwowanie prawa UE należy prowadzić kompleksowo, inteligentnie i strategicznie, by Europejczycy i przedsiębiorstwa mogli czerpać pełne korzyści z tego, co oferuje UE.

Treść komunikatu

1. Współpraca z państwami członkowskimi

Główną odpowiedzialność za egzekwowanie prawa UE ponosi Komisja jako strażniczka Traktatów. Jednak współpraca z państwami członkowskimi jest przy tym nieodzowna. Stosowanie i egzekwowanie prawa UE jest wypadkową wysiłków różnych podmiotów, takich jak sądy krajowe, parlamenty, organy regulacyjne, organy ochrony konsumentów lub organy ochrony danych oraz organizacje społeczeństwa obywatelskiego i opinia publicznej. Szczególnie ważną rolę w łańcuchu egzekwowania prawa odgrywają sądy krajowe. Kiedy stosują prawo UE są one sądami UE, ponieważ za ich pośrednictwem obywatele mogą uzyskać skuteczny dostęp do środków odwoławczych.

2. Monitorowanie i wczesne wykrywanie naruszeń prawa UE

Większa przejrzystość i monitorowanie okazały się skuteczne w zachęcaniu państw członkowskich, by starały się przyspieszyć zapewnienie zgodności z przepisami oraz zwiększyć wiedzę na temat prawa UE wśród ogółu społeczeństwa. Tabela wyników rynku wewnętrznego, unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości, sprawozdania dotyczące poszczególnych krajów w ramach europejskiego semestru, sprawozdanie na temat praworządności, przegląd wdrażania polityki ochrony środowiska czy ocena Schengen to tylko niektóre z narzędzi, które pomagają identyfikować potencjalne problemy, w przypadku których egzekwowanie prawa UE może być konieczne. 

3. Inteligentne egzekwowanie prawa i zapobieganie naruszeniom od samego początku

Aby unikać rozbieżnych interpretacji nowo przyjętych przepisów UE i wspierać wspólne rozumienie obowiązujących przepisów, Komisja zapewnia państwom członkowskim praktyczne wytyczne, spotkania i szkolenia. Oprócz pomocy technicznej Komisja udziela też wsparcia finansowego. Chociaż środki finansowe dostępne w ramach europejskich funduszy regionalnych i strukturalnych lub Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności nie są narzędziami egzekwowania prawa, mogą skłaniać do zmian i przyspieszać wdrażanie prawa UE.

4. Strategiczne egzekwowanie przepisów i procedura poprzedzająca wszczęcie postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego (EU Pilot)

Komisja chce, by obywatele i przedsiębiorstwa mogli jak najszybciej czerpać korzyści płynące z prawa UE. Dlatego też w niektórych przypadkach, również o bardziej technicznym charakterze, Komisja może zdecydować o zastosowaniu procedury poprzedzającej wszczęcie postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, znanej jako EU Pilot. Ma ona prowadzić do szybszego zapewnienia zgodności niż ma to miejsce w przypadku formalnego postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. Z czasem program EU Pilot dowiódł swojej wartości. W 2021 r. ponad 80 proc. procedur w ramach programu EU Pilot znalazło pomyślne rozwiązanie. W przypadku spraw, których nie udało się rozwiązać, wszczyna się postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego.

5. Zwalczanie naruszeń prawa UE przy pomocy działań prawnych

Z biegiem czasu stosowanie przez Komisję postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego zmieniło się. Priorytetem stało się zwalczanie naruszeń mających największy wpływ na interesy obywateli i przedsiębiorstw. Komisja zdwoiła wysiłki w kwestiach dotyczących środowiska, transformacji cyfrowej oraz praw podstawowych. Podjęła ona bezprecedensowe kroki prawne w celu ochrony podstawowych wartości UE, w tym niedyskryminacji społeczności LGBT, wolności mediów, walki z rasizmem i ksenofobią oraz zagwarantowania niezawisłości sądów. Większą część spraw wszczęto ponadto na podstawie własnych dochodzeń Komisji i w ciągu ostatnich pięciu lat– mimo poważnych kryzysów – liczba ta stale wzrasta. Ogólnie rzecz biorąc, postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego są skuteczne; w przypadku ponad 90 proc. spraw są one rozstrzygane przed skierowaniem sprawy do Trybunału Sprawiedliwości.

6. Szybkie i skuteczne reakcje na kryzys

Sytuacje kryzysowe lub nadzwyczajne, takie jak pandemia COVID-19 czy rosyjska inwazja na Ukrainę, są testem przestrzegania prawa UE przez państwa członkowskie. Komisja podjęła różne kroki, aby pomóc państwom członkowskim w dostosowaniu się do zmieniających się okoliczności, np. zaproponowała nowe przepisy, dostosowała istniejące, udzielała wytycznych i wsparcia finansowego. W razie potrzeby stosowano również postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, np. by zapobiegać ograniczeniom w wywozie i chronić prawa konsumentów.

Dalsze działania

Egzekwowanie prawa UE nie jest zdarzeniem jednorazowym. Wymaga ono stałych i znacznych wysiłków ze strony państw członkowskich i Komisji na rzecz promowania spójnego i skutecznego stosowania przepisów UE. Komisja i państwa członkowskie prowadzą obecnie ocenę sytuacji, by wypracować jak najlepsze narzędzia egzekwowania prawa, tak aby prawo UE mogło funkcjonować w praktyce. Szczególnie dużą uwagę poświęca się poprawie monitorowania właściwego stosowania rozporządzeń oraz zwiększaniu przejrzystości unijnych działań w zakresie egzekwowania przepisów. Komisja przedstawi sprawozdanie z wyników tej oceny w 2023 r.

Kontekst

Pełne, szybkie i spójne wdrażanie i stosowanie prawa UE przez państwa członkowskie jest nieodzowne do zapewnienia, by obywatele i przedsiębiorstwa w UE mogli jak najszybciej korzystać ze wspólnie uzgodnionych przepisów. Dzięki temu obywatele mogą oczekiwać, że ich prawa – niezależnie od ich miejsca zamieszkania w UE – będą zawsze szanowane. Dotyczy to w szczególności naszych wspólnych wartości: praworządności, bezpieczeństwa, czterech swobód UE i funkcjonowania jednolitego rynku.

Komisja Europejska egzekwuje prawo UE i dba o stosowanie Traktatów jako „strażniczka Traktatów”. Z powodu tej nadrzędnej roli Komisja ponosi też główną odpowiedzialność za egzekwowanie prawa. Przestrzeganie prawa jest podstawą, która umożliwia UE jak najlepsze wykorzystanie rynku wewnętrznego, napędzanie transformacji w kierunku bardziej ekologicznej i cyfrowej Europy, ochronę i promowanie naszych wartości i bezpieczeństwa Unii oraz gwarantowanie wszystkim równych praw. Kluczowe obszary prac, takie jak roczne sprawozdania na temat praworządności, europejski plan działania na rzecz demokracji i odnowiona strategia wdrażania Karty praw podstawowych UE, stanowią łącznie znaczny wysiłek, aby wzmocnić prawne i demokratyczne podstawy UE.