W odpowiedzi na wniosek Komisji dotyczący poprawy profilaktyki nowotworów poprzez ich wczesne wykrywanie Rada Unii Europejskiej przyjęła nowe podejście do badań przesiewowych w kierunku raka.

Jest to ważny krok w kierunku poprawy wczesnego wykrywania nowotworów w całej UE, co jest ważnym celem europejskiego planu walki z rakiem.

Jak zapowiedziano we wrześniu, dzięki temu nowemu podejściu, opartemu na najnowszych dostępnych odkryciach i dowodach naukowych, do 2025 r. 90 proc. osób w UE, które kwalifikują się do badań przesiewowych w kierunku raka piersi, szyjki macicy i jelita grubego, otrzyma możliwość zrobienia takich badań. W nowym podejściu wzywa się również do rozszerzenia programów badań przesiewowych na raka prostaty, płuc i, w pewnych okolicznościach, żołądka, w ramach podejścia etapowego. Zalecenie jest częścią nowego unijnego programu badań przesiewowych w kierunku raka, który jest inicjatywą przewodnią europejskiego planu walki z rakiem.

W odniesieniu do raka piersi, raka szyjki macicy i raka jelita grubego w nowym podejściu UE zaleca się:

•         badanie przesiewowe w kierunku raka piersi z zastosowaniem mammografii u kobiet w wieku od 50 do 69 lat i proponuje się, aby badaniem tym objąć kobiety w wieku od 45 do 74 lat;
•         badanie na obecność wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) jako preferowane narzędzie badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy u kobiet w wieku od 30 do 65 lat, w odstępie co najmniej pięciu lat;
•         ilościowe badanie kału metodą immunochemiczną (FIT) jako preferowane badanie przesiewowe w kierunku raka jelita grubego, na podstawie którego kieruje się następnie osoby w wieku od 50 do 74 lat na kontrolną kolonoskopię.

W odniesieniu do raka płuc, raka prostaty i raka żołądka w zaleceniu zachęca się państwa członkowskie, aby na podstawie dalszych badań naukowych:

•         zbadały wykonalność i skuteczność objęcia osób narażonych na raka płuc, w tym nałogowych palaczy i byłych palaczy, badaniem przesiewowym z wykorzystaniem tomografii komputerowej emitującej niskie dawki promieniowania, oraz powiązania badań przesiewowych z profilaktyką pierwotną i wtórną;
•         oceniły wykonalność i skuteczność wdrożenia badań przesiewowych w kierunku raka prostaty u mężczyzn, na podstawie badania swoistego antygenu sterczowego u mężczyzn, w połączeniu z obrazowaniem metodą rezonansu magnetycznego (MRI) jako badaniem kontrolnym;
•         wdrożyły strategie dotyczące badań przesiewowych opartych na podejściu „wykryj i lecz” w odniesieniu do Helicobacter pylori – bakterii, która może powodować raka żołądka (chodzi o kraje i regiony o najwyższym współczynniku zachorowalności i umieralności na raka żołądka).

Na badania przesiewowe w kierunku raka dostępne jest wsparcie finansowe: 38,5 mln euro przeznaczono już na projekty w ramach Programu UE dla zdrowia, a 60 mln euro w ramach programu „Horyzont Europa”. W ramach programu prac UE dla zdrowia na 2023 r. dodatkowe 38,5 mln euro przeznaczono na pomoc państwom członkowskim we wdrażaniu tego nowego zalecenia Rady i w opracowywaniu wytycznych UE. Dalsze wsparcie można również zapewnić z europejskich funduszy: regionalnych, społecznych i spójności.

Kontekst

Zalecenie zastępuje i rozszerza poprzednie zalecenie Rady w sprawie badań przesiewowych w kierunku raka przyjęte w 2003 r., które obejmowało zalecenia dotyczące badań przesiewowych w kierunku raka piersi, jelita grubego i szyjki macicy. Zalecenie odegrało zasadniczą rolę w zapewnieniu większej liczbie obywateli dostępu do zorganizowanych badań przesiewowych w kierunku tych rodzajów nowotworów. Poszczególne państwa członkowskie nadal jednak znacznie się różnią pod względem dostępu do badań przesiewowych.

Szacuje się, że w 2020 r. chorobę nowotworową zdiagnozowano u 2,7 mln osób w Unii. Według szacunków co drugi obywatel UE zachoruje na raka w ciągu swojego życia, co będzie miało długotrwały wpływ na jakość życia tych osób, a ze wszystkich chorujących na nowotwory przeżyje tylko połowa.