Komisja Europejska przesłała 22 lutego prezydencji belgijskiej dokument przedstawiający pierwsze możliwe działania mające na celu zmniejszenie obciążeń administracyjnych spoczywających na barkach rolników. Dokument ten, który zostanie omówiony z państwami członkowskimi na posiedzeniu Rady ds. Rolnictwa w dniu 26 lutego, wymienia szereg krótko- i średnioterminowych działań, które można podjąć w celu uproszczenia. Posłuży to za podstawę dyskusji i wspólnych działań z krajami UE.

Działania wymienione w dokumencie uwzględniają wkład administracji krajowych, głównych organizacji rolniczych UE i Komisji Rolnictwa Parlamentu Europejskiego. Dokument upraszczający stanowi realizację zobowiązania podjętego przez przewodniczącą Ursulę von der Leyen na posiedzeniu Rady Europejskiej 1 lutego 2024 r.

Model realizacji obecnej wspólnej polityki rolnej (WPR), oparty na planach strategicznych WPR przyjętych i wdrożonych na szczeblu krajowym, stanowi już krok naprzód w zakresie uproszczenia i pomocniczości w porównaniu z poprzednim okresem. Państwa członkowskie odgrywają kluczową rolę w ograniczaniu i proporcjonalności obciążeń administracyjnych dla rolników do osiągnięcia celów prawodawstwa UE. Dlatego też wszelkie udane działania na rzecz uproszczenia muszą być prowadzone w ścisłej współpracy z administracjami krajowymi i samymi rolnikami.

W związku z tym w marcu Komisja zainicjuje ankietę internetową adresowaną bezpośrednio do rolników. Te ukierunkowane konsultacje pomogą określić główne źródła obaw oraz zrozumieć źródła obciążeń administracyjnych i złożoności wynikające z przepisów WPR, a także innych przepisów UE dotyczących żywności i rolnictwa w UE, a także ich stosowanie na szczeblu krajowym. Badanie to zapewni już latem jaśniejszy obraz głównych przeszkód administracyjnych postrzeganych i napotykanych przez rolników. Jego wyniki zostaną uwzględnione w bardziej szczegółowej analizie, która zostanie opublikowana jesienią 2024 r.

Oprócz tego niezbędnego gromadzenia dowodów Komisja proponuje krótko- i średnioterminowe środki, które mogłyby przynieść pewną pomoc zarówno rolnikom, jak i organom administracji krajowej, które są pierwszym punktem kontaktowym dla rolników i są odpowiedzialne za zarządzanie funduszami UE i ich wypłacanie.

Po pierwsze, Komisja proponuje uproszczenie niektórych wymogów dotyczących warunkowości, które muszą spełniać rolnicy w UE. Zestaw podstawowych norm – określanych jako normy dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska – których muszą przestrzegać wszyscy rolnicy, aby otrzymać wsparcie w ramach WPR, okazał się trudny do wdrożenia w pewnych okolicznościach.

Komisja podjęła już działania, przyznając na 2024 r. częściowe zwolnienie z przepisów dotyczących gruntów ugorowanych, tzw. GAEC 8. Komisja proponuje obecnie zmianę przepisów dotyczących pierwszej normy (GAEC 1), która nakłada wymóg utrzymania stabilnych obszarów trwałych użytków zielonych w UE od roku referencyjnego 2018. Zgodnie z tym wymogiem byli hodowcy posiadający duże użytki zielone zmuszeni do przejścia na produkcję roślin uprawnych z powodu zakłóceń na rynku w sektorze mięsnym i mleczarskim mogliby zostać poproszeni o ponowne przekształcenie swoich gruntów ornych w trwałe użytki zielone. Obowiązek ten mógłby doprowadzić do utraty dochodów przez zainteresowanych rolników. Komisja proponuje zmianę tych przepisów do połowy marca, aby zapewnić uwzględnienie zmian strukturalnych spowodowanych reorientacją rynku i zmniejszeniem liczebności zwierząt gospodarskich, co zagwarantuje, że rolnicy nie będą karani w ich pracy, oraz przyczyniając się do zmniejszenia obciążeń, ponieważ mniejsza liczba obszarów musiałaby zostać ponownie przekształcona w trwałe użytki zielone.

Komisja dokona również przeglądu, które praktyki rolnicze mogą być możliwe w okresach wrażliwych przy wypełnianiu obowiązku pokrycia gleb zgodnie z normą GAEC 6. Komisja zachęca również wszystkie zainteresowane strony do podzielenia się swoimi poglądami na temat obciążeń administracyjnych, które mogą być związane z dyrektywą azotanową. Można tego dokonać za pośrednictwem internetowych konsultacji publicznych otwartych do 8 marca 2024 r.

Po drugie, Komisja proponuje uproszczenie metodyki niektórych kontroli, aby zmniejszyć liczbę wizyt w gospodarstwach przeprowadzanych przez administracje krajowe nawet o 50 %. Środek ten stanowi bezpośrednią odpowiedź na wnioski państw członkowskich. Komisja proponuje usprawnienie i wyjaśnienie sposobu oceny jakości systemu monitorowania obszarów. Jest to system oparty na zautomatyzowanej analizie obrazów satelitarnych z programu Copernicus, którego celem jest ograniczenie liczby inspekcji w gospodarstwach rolnych, pomoc rolnikom w uniknięciu błędów i ponoszenie kar, a także ułatwienie sprawozdawczości. W związku z mniejszą liczbą wizyt administracji w celu zarządzania rolnicy będą mieli więcej czasu na poświęcenie swojej podstawowej pracy.

Po trzecie, Komisja proponuje wyjaśnienie stosowania pojęcia siły wyższej i nadzwyczajnych okoliczności. Zgodnie z tą koncepcją prawną rolnicy, którzy nie są w stanie spełnić wszystkich wymogów WPR ze względu na wyjątkowe i nieprzewidywalne zdarzenia pozostające poza ich kontrolą (takie jak poważne susze lub powodzie), nie podlegają nałożeniu na nich kar. Wyjaśnienie to pomoże administracjom krajowym w stosowaniu tego przepisu i zapewni jego jednolite stosowanie w całej Unii. Zwiększy to również pewność uzyskania wsparcia w ramach WPR dla rolników dotkniętych takimi niefortunnymi wydarzeniami. Ogólnie rzecz biorąc, Komisja będzie współpracować z państwami członkowskimi w celu określenia możliwych sposobów racjonalizacji kontroli.

W swoim dokumencie Komisja wspomina również o dodatkowych środkach średnioterminowych, które mogą zmniejszyć obciążenia dla rolników, zwłaszcza mniejszych rolników, i może rozważyć zaproponowanie w tym celu zmian w rozporządzeniach podstawowych WPR uzgodnionych przez Parlament Europejski i Radę w 2021 r.

Jednym z przedstawionych wniosków może być zwolnienie małych gospodarstw o powierzchni poniżej 10 hektarów z kontroli związanych z przestrzeganiem wymogów warunkowości (GAEC). Zwolnienie to znacznie uprościłoby codzienną pracę drobnych producentów rolnych, którzy stanowią 65 % beneficjentów WPR, przy jednoczesnym utrzymaniu ambicji środowiskowych WPR, ponieważ małe gospodarstwa rolne obejmują jedynie 9,6 % obszarów otrzymujących wsparcie w ramach WPR. Ponadto w przypadku zmiany rozporządzeń podstawowych w perspektywie średnioterminowej można by dokonać przeglądu norm GAEC 8 dotyczących gruntów ugorowanych, GAEC 7 w sprawie płodozmianu i GAEC 6 dotyczącej pokrywy glebowej w celu dalszego zmniejszenia obciążeń dla rolników.

Jednocześnie Komisja ułatwi państwom członkowskim wymianę najlepszych praktyk upraszczających między różnymi właściwymi organami współpracy (tj. grupami ekspertów, komitetami i innymi podmiotami).

Rozważając wnioski dotyczące uproszczenia, Komisja wzięła pod uwagę wpływ tych wniosków na cele środowiskowe i ambicje wspólnej polityki rolnej. Zapewniają one również kontynuację stabilnych i przewidywalnych ram prawnych dla rolników w UE w oparciu o obecną WPR, która weszła w życie 1 stycznia 2023 r. Aby dalej reagować na obecną sytuację kryzysową w sektorze rolnym, Komisja pracuje również nad działaniami mającymi na celu poprawę pozycji rolników w łańcuchu żywnościowym i ochronę ich przed nieuczciwymi praktykami handlowymi, które zostaną wkrótce przedstawione. Biorąc pod uwagę, że rolnicy są często najbardziej wrażliwym ogniwem w łańcuchu wartości żywności, działania te mogą obejmować takie kwestie jak przejrzystość rynku, praktyki handlowe w łańcuchu wartości, koszty produkcji lub bardziej jednorodna kontrola obowiązujących przepisów dotyczących importowanych produktów rolnych.

Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen oświadczyła:

„Komisja pozostaje w pełni zaangażowana w opracowywanie rozwiązań mających na celu złagodzenie presji odczuwanej obecnie przez kobiety i mężczyzn pracujących w rolnictwie. Zmniejszamy obciążenie administracyjne naszych rolników, aby pomóc im w zagwarantowaniu bezpieczeństwa żywnościowego obywatelom Europy. Uproszczenie naszej polityki rolnej jest stałym priorytetem, zarówno na szczeblu unijnym, jak i krajowym. Dzięki temu wachlarzowi działań realizujemy zobowiązanie podjęte wobec naszych rolników, aby przyspieszyć tę dyskusję. Z niecierpliwością oczekuję na wysłuchanie opinii naszych państw członkowskich”.

Przykład środków krótkoterminowych przedstawionych do dyskusji państwom członkowskim

Określenie głównych obciążeń administracyjnych dla rolników

Janusz Wojciechowski, komisarz do spraw rolnictwa:
Przesłanie rolników jest jasne: chcą pracować w swoich dziedzinach, a nie wstrzymywać się za plikami. W odpowiedzi Komisja określiła szereg działań na szczeblu UE, które mogłyby przyczynić się do zmniejszenia obciążeń administracyjnych dla rolników w nadchodzących miesiącach i latach. Z zadowoleniem przyjmuję to ponowne przyspieszenie procesu upraszczania i zobowiązuję się do współpracy z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami nad tymi działaniami i każdą inicjatywą, która umożliwi rolnikom spędzenie godzin pracy na to, co jest ważne – wspieranie ich rodzin i produkcja naszych podstawowych dóbr.