Wniosek Komisji dotyczący rewizji dyrektywy w sprawie europejskich rad zakładowych ma posłużyć dalszej poprawie dialogu społecznego w UE.

Europejskie rady zakładowe są organami, które ułatwiają informowanie pracowników oraz konsultowanie się z nimi. Zapewniają one zaangażowanie pracowników w podejmowanie decyzji dotyczących kwestii ponadnarodowych. Europejskie rady zakładowe działają w przedsiębiorstwach zatrudniających ponad tysiąc pracowników, prowadzących działalność w co najmniej dwóch państwach UE lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG).

Konstruktywne informowanie pracowników i konsultowanie się z nimi w kluczowych decyzjach dotyczących przedsiębiorstwa może pomóc w przewidywaniu zmian, związanych np. z transformacją ekologiczną i cyfrową – obejmujących m.in. rozwiązanie problemu niedoboru siły roboczej lub wprowadzanie nowych technologii – i zarządzaniu nimi. W tym zakresie europejskie rady zakładowe mogą odgrywać kluczową rolę w kontekście ponadnarodowym.

Obecna dyrektywa określa ustanawianie europejskich rad zakładowych oraz tryb informowania pracowników i konsultowania się z nimi w sprawach ponadnarodowych. Proponowana rewizja dyrektywy ma na celu wzmocnienie roli europejskich rad zakładowych przez ułatwienie ich tworzenia, wspieranie bardziej konstruktywnego procesu informowania i konsultacji oraz zapewnienie radom niezbędnych zdolności do wykonywania swoich zadań. Jej celem jest również wzmocnienie równowagi płci w europejskich radach zakładowych.

W 2023 r. Parlament Europejski przyjął rezolucję ustawodawczą z własnej inicjatywy wzywającą Komisję do wzmocnienia roli i zdolności europejskich rad zakładowych. Przedstawiony dziś projekt rewizji służy realizacji zobowiązania politycznego wyrażonego przez przewodniczącą Ursulę von der Leyen, aby odpowiedzią na tego rodzaju rezolucje były wnioski ustawodawcze, przy pełnym poszanowaniu zasad proporcjonalności, pomocniczości i lepszego stanowienia prawa.

Skuteczniejsze i wydajniejsze europejskie rady zakładowe

Główne zmiany zaproponowane przez Komisję obejmują:

• Przyznanie równych praw pracownikom przedsiębiorstw wielonarodowych działających w UE/EOG, umożliwiających im złożenie wniosku o utworzenie nowej europejskiej rady zakładowej: wyłączenia znajdujące się w obecnej dyrektywie zostaną zniesione, dzięki czemu 5,4 mln pracowników w 320 przedsiębiorstwach wielonarodowych, w których obowiązują wcześniej istniejące umowy, będzie mogło wystąpić z wnioskiem o utworzenie europejskiej rady zakładowej.
• Wyjaśnienie definicji kwestii ponadnarodowych: zapewnienie, by działania europejskich rad zakładowych uzupełniały prace krajowych organów informacyjnych i konsultacyjnych i nie pokrywały się z nimi. Jasna definicja ma kluczowe znaczenie dla określenia przypadków interwencji europejskich rad zakładowych celem uzyskania informacji i przeprowadzenia konsultacji.
• Zapewnienie terminowych i merytorycznych konsultacji z pracownikami przedsiębiorstw wielonarodowych w kwestiach ich dotyczących:
• członkowie europejskich rad zakładowych powinni uzyskać uzasadnioną odpowiedź na swoją opinię przed podjęciem przez zarząd spółki decyzji w sprawach ponadnarodowych.
• Kierownictwo przedsiębiorstwa musi przedstawić uzasadnienie za każdym razem, gdy poufność podawana jest jako powód ograniczenia dalszej wymiany informacji lub nieujawniania informacji dotyczących kwestii ponadnarodowych.
• Zadbanie o to, by europejskie rady zakładowe dysponowały zdolnościami niezbędnymi do wykonywania swoich zadań: w umowach ustanawiających europejskie rady zakładowe należy określać przydzielone zasoby finansowe i materialne, na przykład w odniesieniu do ekspertów, kosztów prawnych i szkoleń.
• Wzmocnienie równowagi płci: w każdym przypadku gdy umowa ustanawiająca europejską radę zakładową jest (ponownie) negocjowana, konieczne będzie wprowadzenie przepisów w celu osiągnięcia, w miarę możliwości, zrównoważonego pod względem płci składu rady. Obejmuje to wymóg aktywnego dążenia do równowagi płci w specjalnych zespołach negocjacyjnych, które są tymczasowymi grupami przedstawicieli pracowników negocjującymi z przedsiębiorstwem umowę ustanawiającą europejską radę zakładową.
• Poprawa dostępu do środków odwoławczych: państwa członkowskie muszą powiadomić Komisję o tym, w jaki sposób europejskie rady zakładowe mogą wszczynać postępowania sądowe i – w stosownych przypadkach – administracyjne. Państwa członkowskie są również zobowiązane do wprowadzenia skutecznych, odstraszających i proporcjonalnych sankcji w celu egzekwowania przepisów dyrektywy.

Dalsze kroki

Wniosek Komisji zmieniający dyrektywę w sprawie europejskiej rady zakładowej będzie przedmiotem obrad w Parlamencie Europejskim i państw członkowskich w Radzie. Po przyjęciu dyrektywy państwa członkowskie będą miały rok na transpozycję jej przepisów do prawa krajowego. Nowe przepisy zaczną obowiązywać dwa lata później. W okresie dwóch lat strony mogą dostosować swoje umowy ustanawiające europejskie rady zakładowe do zmienionych wymogów.

Kontekst

Zasada 8 Europejskiego filaru praw socjalnych podkreśla znaczenie dialogu społecznego i zaangażowania pracowników. Europejskie rady zakładowe reprezentują europejskich pracowników w przedsiębiorstwach wielonarodowych i są powoływane z inicjatywy pracowników lub centralnego kierownictwa.

Europejskie rady zakładowe są konsultowane w sprawach ponadnarodowych, tj. w kwestiach, które mają wpływ na pracowników w całym przedsiębiorstwie lub w co najmniej dwóch państwach UE/EOG, na przykład w kwestiach związanych z restrukturyzacją. Europejskie rady zakładowe uzupełniają zatem pracę krajowych organów przedstawicielskich pracowników.

Obecnie istnieje około tysiąca międzynarodowych organów informacyjnych i konsultacyjnych, z których większość to europejskie rady zakładowe. Każdego roku ustanawia się około 20 nowych europejskich rad zakładowych. Europejskie rady zakładowe reprezentują ponad 11,3 mln pracowników w Europie, przyczyniając się tym samym do ochrony zatrudnienia i przemysłu w Europie oraz do zapewnienia konkurencyjności UE. Chociaż reprezentują one ponad połowę kwalifikującej się siły roboczej, stanowi to nadal mniej niż jedną trzecią szacowanej liczby prawie 4 tys. kwalifikujących się przedsiębiorstw.

W 2018 r. Komisja przeprowadziła ocenę, w której podkreśliła, że europejskie rady zakładowe nadal odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu i organizowaniu ponadnarodowego dialogu społecznego w przedsiębiorstwach wielonarodowych, zapewniając jednocześnie państwom członkowskim elastyczność w dostosowywaniu przepisów do systemów krajowych. W ocenie stwierdzono jednak również niedociągnięcia w odniesieniu do procesu konsultacji z europejskimi radami zakładowymi oraz środków umożliwiających przedstawicielom pracowników egzekwowanie ich praw.

W lutym 2023 r. Parlament Europejski wezwał Komisję do dokonania przeglądu dyrektywy i wzmocnienia roli europejskich rad zakładowych. W świetle tej rezolucji, oceny z 2018 r. oraz dwuetapowych konsultacji z partnerami społecznymi w 2023 r., a także opinii zainteresowanych stron, w tym administracji krajowych, przedsiębiorstw, przedstawicieli pracowników oraz ekspertów prawnych i akademickich, Komisja stwierdziła, że istnieje możliwość udoskonalenia obecnej dyrektywy w celu wsparcia tworzenia i funkcjonowania europejskich rad zakładowych.