Wszystkie ofiary przestępstw w całej Unii Europejskiej zasługują na wsparcie.

Przedstawiona inicjatywa Komisji Europejskiej ma na celu wzmocnienie praw ofiar przestępstw w całej Unii Europejskiej, tak aby otrzymywały one wsparcie, miały dostęp do informacji, mogły dochodzić sprawiedliwości i uzyskiwać odszkodowania. Proponowana aktualizacja obowiązującej dyrektywy ustanawia normy minimalne, które wykraczają poza normy przyjęte w 2012 r. i skutecznie odpowiadają na zmieniające się potrzeby naszego społeczeństwa, rozwój technologiczny i zmiany w systemie wymiaru sprawiedliwości.

Reforma obejmuje:

• zadbanie o to, by ofiary były dobrze poinformowane o przysługujących im prawach i dysponowały zasobami niezbędnymi do złożenia zawiadomienia o przestępstwie; w tym celu ma powstać uniwersalny ogólnounijny telefon zaufania dla ofiar pod numerem 116 006 oraz kompleksowa strona internetowa, która powinna również umożliwiać prowadzenie czatu i wysyłanie e-maili;
• wzmocnienie środków bezpieczeństwa dostosowanych do szczególnych potrzeb bezbronnych ofiar (takich jak dzieci, osoby starsze, osoby z niepełnosprawnościami, ofiary przestępstw z nienawiści lub ofiary aresztowane). Proponujemy poprawę indywidualnej oceny potrzeb ofiar w zakresie ochrony – poprzez wprowadzenie wymogu inicjowania takiej oceny przy pierwszym kontakcie z organami – oraz rozszerzenie wykazu dostępnych środków ochrony, takich jak nakazy ochrony lub zapewnienie obecności organów ścigania;
• zapewnienie dostępu do specjalistycznych usług wsparcia dla bezbronnych ofiar, takich jak bezpłatne wsparcie psychologiczne przez tak długi okres, jak jest to konieczne, w zależności od indywidualnych potrzeb;
• ułatwienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości dzięki zapewnieniu ofiarom wystarczającej pomocy w sądzie i możliwości zaskarżenia decyzji w postępowaniach karnych mających wpływ na ich prawa, niezależnie od ich statusu w danym postępowaniu;
• zapewnienie skutecznego dostępu do odszkodowania dzięki zagwarantowaniu ofiarom odszkodowania niezwłocznie po wydaniu wyroku. Osoby pokrzywdzone powinny mieć prawo do uzyskania decyzji w sprawie odszkodowania od sprawcy w ramach postępowania karnego (bez konieczności wszczynania innego postępowania), a państwo powinno wypłacić odszkodowanie bezpośrednio osobie pokrzywdzonej, a następnie zwrócić się do sprawcy o zwrot kosztów.

Proponowane zmiany i środki opierają się na ocenie dyrektywy o prawach ofiar z 2012 r. oraz Strategii UE w zakresie praw ofiar na lata 2020–2025. Pokazują one, że Unia Europejska z zaangażowaniem stara się ciągle poprawiać poziom ochrony ofiar przestępstw i wsparcie im zapewniane we wszystkich państwach członkowskich.

Co dalej?

Wniosek Komisji musi zostać przyjęty przez Parlament Europejski i Radę. Po przyjęciu dyrektywy państwa członkowskie będą miały dwa lata na jej wdrożenie do prawa krajowego. Dla korzystania z elektronicznych środków komunikacji przewidziano wyjątek – w tym przypadku państwa członkowskie miałyby cztery lata na ustanowienie niezbędnych struktur.

Kontekst

Stosowanie unijnej dyrektywy o prawach ofiar rozpoczęło się w 2015 r. Od tego czasu dyrektywa wywarła pozytywny wpływ na prawa ofiar do dostępu do informacji i poprawiła dostęp ofiar do usług wsparcia.

W czerwcu 2020 r. Komisja przyjęła Strategię UE w zakresie praw ofiar (2020–2025), aby zintensyfikować wysiłki na rzecz zapewnienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości wszystkim ofiarom przestępstw, niezależnie od tego, gdzie w UE lub w jakich okolicznościach doszło do przestępstwa. W strategii tej określono szereg działań o charakterze nieustawodawczym w odniesieniu do praw ofiar, w tym przegląd dyrektywy o prawach ofiar z 2012 r., oraz przewidziano, że Komisja powinna ocenić wpływ dyrektywy o prawach ofiar i w razie potrzeby przedstawić wniosek ustawodawczy w celu jej aktualizacji. Ocena dyrektywy o prawach ofiar, przyjęta w czerwcu 2022 r., potwierdziła, że dyrektywa ta przyniosła w dużej mierze oczekiwane korzyści. Wykazała ona jednak również niedociągnięcia w konkretnych kwestiach, które wymagają poprawy, w odniesieniu do podstawowych praw ofiar wynikających z dyrektywy. Problemy te wynikają z braku jasności i precyzji w sformułowaniu określonych praw oraz z pozostawienia państwom członkowskim dużego marginesu swobody w ich wdrażaniu.

Państwa członkowskie w dużej mierze zakończyły transpozycję dyrektywy o prawach ofiar. W 2016 r. Komisja wszczęła postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom przeciwko 26 państwom członkowskim UE w związku z niepełną transpozycją tej dyrektywy. Od tego czasu Komisja zamknęła wszystkie te postępowania z wyjątkiem jednego.

Aby zaradzić niedociągnięciom w dyrektywie o prawach ofiar, które ujawniono w wyniku oceny tej dyrektywy i licznych konsultacji, Komisja proponuje ukierunkowane zmiany, które wzmocnią zdolność ofiar do korzystania z przysługujących im praw.