Komisja przedstawia zestaw środków ukierunkowanych na wzmocnienie praw obywateli UE.

Europejskie obywatelstwo jest jednym z najbardziej znaczących osiągnięć UE.  Komisja Europejska przedstawiła – w 30. rocznicę europejskiego obywatelstwa – pakiet środków ukierunkowanych na wzmocnienie w całej Unii praw wynikających z obywatelstwa UE. Osoby fizyczne posiadające obywatelstwo jednego z państw UE korzystają z szeregu praw i korzyści, które różnią się od tych wynikających z obywatelstwa określonego państwa członkowskiego, w tym z prawa do swobodnego przemieszczania się, ochrony konsularnej i aktywnego uczestnictwa w procesach demokratycznych.  

W opublikowanym sprawozdaniu na temat obywatelstwa UE z 2023 r. podkreślono postępy poczynione od czasu publikacji ostatniego sprawozdania na temat obywatelstwa w 2020 r., które dotyczą wzmacniania i promowania praw obywatelskich, wspólnych wartości i demokratycznego uczestnictwa w UE.

Komisja proponuje zmianę przepisów przewidzianych w dyrektywie o ochronie konsularnej, aby chronić i wspierać obywateli UE przebywających za granicą w sytuacji kryzysu. Wniosek został przygotowany w ścisłej współpracy z wysokim przedstawicielem, który jest zwierzchnikiem ESDZ oraz delegatur UE w państwach trzecich. W ramach pakietu Komisja przedstawia również nowe wytyczne dotyczące prawa do swobodnego przemieszczania się, przewodnik dobrych praktyk w sprawach wyborczych dla obywateli z niepełnosprawnościami, kompendium praktyk w zakresie głosowania elektronicznego, a także przewodnik dotyczący obywatelstwa UE.

Komisja przyjmuje dziś również pierwsze sprawozdanie dotyczące wdrażania rozporządzenia w sprawie inicjatywy na rzecz działalności obywatelskiej oraz publikuje najnowsze badanie Eurobarometru na temat obywatelstwa i demokracji, w którym skoncentrowano się na posiadanej przez obywateli UE wiedzy o ich prawach obywatelskich.  

Wzmocnienie praw wynikających z obywatelstwa UE

Jedną z inicjatyw jest zaproponowana przez Komisję zmiana dyrektywy UE w sprawie ochrony konsularnej. Celem jest zapewnienie obywatelom UE w państwie trzecim, w którym ich państwo obywatelstwa nie posiada konsulatu ani ambasady, lepszej i skuteczniejszej ochrony. Obywatele UE powinni mieć możliwość uzyskania jaśniejszych informacji i skorzystania ze swoich unijnych praw do otrzymania pomocy i ochrony. Dzisiejszy wniosek przewiduje środki zmierzające do:

• uproszczenia procedur i jak najefektywniejszego wykorzystania globalnej sieci delegatur UE oraz ambasad i konsulatów poszczególnych państw członkowskich UE w celu skuteczniejszego wspierania obywateli znajdujących się w potrzebie;  
• wzmocnienia środków gotowości i reagowania w sytuacjach kryzysowych, w tym poprzez przeprowadzanie regularnych ćwiczeń na wypadek sytuacji kryzysowej oraz przygotowanie planów kryzysowych zawierających ocenę możliwych zagrożeń oraz oszacowanie liczby obywateli UE obecnych w poszczególnych państwach;
• wysyłania – w okresie kryzysu – wspólnych zespołów ekspertów konsularnych w celu wzmocnienia lokalnego personelu dyplomatycznego i konsularnego.

Założeniem zmienionych wytycznych dotyczących swobodnego przemieszczania się jest wsparcie państw członkowskich i sądów krajowych w prawidłowym stosowaniu unijnych przepisów dotyczących swobodnego przemieszczania się. Poprzednia wersja wytycznych z 2009 r. została zaktualizowana, zwłaszcza w celu odzwierciedlenia zmian w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i uwzględnienia kwestii różnorodności rodzin, w tym tęczowych rodzin. Nowe wytyczne zawierają wykładnię prawną i praktyczną oraz przykłady kluczowych kwestii związanych z prawem do swobodnego przemieszczania się.

W sprawozdaniu na temat obywatelstwa z 2023 r. przedstawiono przegląd wszystkich istotnych inicjatyw politycznych dotyczących obywatelstwa UE od 2020 r., na przykład tych, które dotyczyły ułatwień podróżowania w czasie pandemii za pomocą unijnego cyfrowego zaświadczenia COVID lub prowadziły do rozwiązania problemów, z jakimi borykają się migrujący obywatele UE. Określono w nim także działania służące przyspieszeniu pluralistycznych procesów demokratycznych i zapewnieniu równych szans w wyborach.

W przewodniku dobrych praktyk w sprawach wyborczych dla obywateli z niepełnosprawnościami, zapowiedzianym w strategii na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami na lata 2021–2030, przedstawiono przegląd dobrych praktyk wyborczych z różnych państw członkowskich, ukierunkowanych na zwiększenie uczestnictwa obywateli z niepełnosprawnościami w procesie wyborczym.

W przedstawionym dziś kompendium praktyk w zakresie głosowania elektronicznego określono praktyki dotyczące głosowania elektronicznego oraz inne praktyki z zakresu technologii informacyjno-komunikacyjnych stosowane w różnych państw członkowskich, aby intensywniej promować korzystanie z praw wyborczych w UE.  

W następstwie Konferencji w sprawie przyszłości Europy Komisja przedstawia przewodnik dotyczący obywatelstwa UE, który zapewni obywatelom UE najważniejsze informacje na temat ich praw, ze szczególnym uwzględnieniem młodych ludzi i osób, które nabyły obywatelstwo UE niedawno.

Z badania Eurobarometru na temat obywatelstwa i demokracji z 2023 r., opublikowanego wraz z pakietem obywatelskim, wynika, że 50 proc. respondentów uznaje się za dobrze poinformowanych o swoich prawach obywatela UE. Jednak 33 proc. respondentów uznaje się za niezbyt dobrze poinformowanych, a 16 proc. – za niepoinformowanych w ogóle.

W pierwszym sprawozdaniu z funkcjonowania europejskiej inicjatywy obywatelskiej (EIO) przedstawiono postępy poczynione od czasu przeglądu rozporządzenia w 2020 r. Zapowiedziano w nim także szereg praktycznych środków zmierzających do zwiększenia zaangażowania obywateli europejskich w unijne procesy demokratyczne, takich jak kontynuowanie i usprawnienie działań na rzecz poszerzenia wiedzy o EIO we współpracy z Parlamentem Europejskim i państwami członkowskimi, a także systematyczne konsultacje z organizatorami inicjatyw podczas opracowywania wniosków ustawodawczych będących odpowiedzią na te inicjatywy.

Kolejne działania

Komisja jest zaangażowana w zapewnienie obywatelom UE możliwości pełnego korzystania z przysługujących im praw. Komisja będzie nadal ściśle monitorować prawidłowe wdrażanie przepisów dotyczących obywatelstwa UE, w tym przepisów dotyczących swobodnego przemieszczania się. W 2026 r. Komisja przedstawi kolejne sprawozdanie dotyczące obywatelstwa UE.

Kontekst

W tym roku przypada 30. rocznica wejścia w życie traktatu z Maastricht, na mocy którego ustanowiono jedno z najważniejszych osiągnięć UE: obywatelstwo UE, status przysługujący każdej osobie posiadającej obywatelstwo państwa UE. Obywatele UE korzystają z szeregu praw i korzyści, które różnią się od tych wynikających z obywatelstwa określonego państwa członkowskiego. Prawa wynikające z obywatelstwa UE obejmują prawo do niedyskryminacji ze względu na narodowość, do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium UE, do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego i w wyborach lokalnych, do ochrony konsularnej, do składania petycji do Parlamentu Europejskiego lub składania skarg do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, do zainicjowania lub wspierania europejskiej inicjatywy obywatelskiej oraz do kontaktowania się z każdą instytucją UE i otrzymania od niej odpowiedzi. Prawa te obowiązują we wszystkich 27 krajach UE.

Jak stanowi art. 25 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, co trzy lata Komisja składa sprawozdanie ze stosowania praw dotyczących niedyskryminacji i obywatelstwa Unii. Ostatnie sprawozdanie w sprawie postępów opublikowano w 2020 r. wraz z komunikatem w sprawie sprawozdania na temat obywatelstwa UE z 2020 r.

W badaniu Eurobarometr Flash dotyczącym obywatelstwa i demokracji przeanalizowano szereg kwestii związanych z obywatelstwem UE, w tym wiedzę Europejczyków o statusie obywatela UE oraz zrozumienie przez nich niektórych kluczowych praw wynikających z obywatelstwa UE. Zawarto w nim pytania dotyczące postaw obywateli wobec problemów związanych z wyborami, ingerencją zagraniczną oraz rolą społeczeństwa obywatelskiego w naszych demokratycznych społeczeństwach. Od kwietnia 2023 r. do maja 2023 r. przeprowadzono wywiady telefoniczne z 25 722 osobami w wieku co najmniej 15 lat ze wszystkich państw członkowskich UE.