Zatwierdzenie przez Komisję Europejską wszystkich 28 planów strategicznych (po jednym dla każdego kraju UE i dwóch dla Belgii) oznacza początek wdrażania nowej wspólnej polityki rolnej, zaplanowany na 1 stycznia 2023 r.

Kwota w wysokości 264 mld euro ze środków finansowych UE ułatwi europejskim rolnikom przejście na zrównoważone i odporne rolnictwo oraz pomoże zachować żywotność i różnorodność obszarów wiejskich. Dzięki współfinansowaniu i uzupełniającym środkom krajowym całkowity budżet publiczny przeznaczony dla rolników i społeczności wiejskich w okresie 2023–2027 wyniesie 307 mld euro. Inne programy wchodzące w zakres WPR, ale nieobjęte planami strategicznymi WPR, takie jak program POSEI dla regionów najbardziej oddalonych, unijny program dla szkół, programy promocyjne, otrzymają dodatkowe finansowanie UE w wysokości 6 mld euro.

Sprawiedliwsza WPR

Kluczowym celem wszystkich planów strategicznych jest wspieranie godziwych dochodów gospodarstw rolnych i odporności sektora rolnego. Oto kilka przykładów udzielanego wsparcia: 

• płatności bezpośrednie w ramach WPR pozostają zabezpieczeniem dla rolników. Co roku między kwalifikujących się rolników zostanie rozdzielone blisko 20 mld euro podstawowego wsparcia dochodu. Jest to jednak uzależnione od stosowania przez rolników zaostrzonych podstawowych norm dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (GAEC). Oczekuje się, że normy dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska obejmą blisko 90 proc. gruntów rolnych w UE.
• Nowa WPR zapewni wyższy poziom wsparcia publicznego tym, którzy najbardziej go potrzebują. Małe i średnie gospodarstwa rolne w 25 państwach UE otrzymają wyższe wsparcie dochodu dzięki płatności redystrybucyjnej odpowiadającej 10,6 proc. wszystkich płatności bezpośrednich. Kwota ta wyniesie 4 mld euro rocznie. Jest to 2,5 razy więcej niż płatności redystrybucyjne w ramach obecnej WPR (2014–20) stosowane jedynie w dziesięciu państwach członkowskich.
• Aby pomóc rolnikom w radzeniu sobie z kryzysami, 15 proc. gospodarstw rolnych w UE otrzyma wsparcie na subskrypcję składek ubezpieczeniowych, udział w funduszach wspólnego inwestowania lub w innych narzędziach zarządzania ryzykiem.
• Poziom wsparcia z tytułu upraw roślin wysokobiałkowych/roślin strączkowych w ramach wsparcia dochodów związanego z produkcją wzrośnie o 25 proc. w porównaniu z 2022 r. Pomoże to zmniejszyć zależność unijnych rolników od przywozu i stosowania niektórych nawozów. Wsparcie związane z produkcją otrzyma również siedemnaście innych sektorów znajdujących się w trudnej sytuacji i będzie to dotyczyć 21 proc. gospodarstw rolnych w UE.

Bardziej ekologiczna WPR

Trzy z dziesięciu celów szczegółowych WPR odnoszą się bezpośrednio do środowiska i klimatu. Dzięki zasadzie: „zakaz regresu” państwa członkowskie muszą wykazać się wyższymi ambicjami w swoich planach WPR w porównaniu z obecną sytuacją. Dzięki temu mamy najbardziej ambitną WPR w historii pod względem środowiskowym i klimatycznym.

• W planach strategicznych WPR blisko 98 mld euro, co odpowiada 32 proc. całkowitego finansowania WPR (UE i współfinansowanie), zostanie przeznaczone na zapewnienie korzyści dla klimatu, wody, gleby, powietrza, różnorodności biologicznej i dobrostanu zwierząt oraz na zachęcanie do praktyk wykraczających poza obowiązkową warunkowość. Jeśli przyjrzymy się rozbiciu tej kwoty na poszczególne instrumenty i fundusze, 24 proc. płatności bezpośrednich przeznaczono na ekoschematy, a 48 proc. wydatków przewidzianych na rozwój obszarów wiejskich we wszystkich planach będzie w pełni wspierać cele środowiskowe i klimatyczne.
• Plany będą zachęcać zarządców gruntów do magazynowania dwutlenku węgla w glebie i biomasie, ograniczania emisji gazów cieplarnianych i wspierania procesów dostosowania się na 35 proc. powierzchni użytków rolnych w UE poprzez odpowiednie praktyki zarządzania, takie jak ekstensywne gospodarowanie użytkami zielonymi, uprawa roślin strączkowych i międzyplonów, nawożenie organiczne lub system rolno-leśny.
• W oparciu o nowe obowiązki rolników oczekuje się, że zmianowanie upraw obejmie około 85 proc. gruntów ornych wspieranych w ramach unijnej WPR. Pomoże to przerwać cykle rozwoju szkodników i chorób, a tym samym ograniczyć stosowanie pestycydów i związane z nimi ryzyko. Co więcej, ponad 26 proc. gruntów rolnych w UE otrzyma wsparcie m.in. na zastosowanie integrowanej ochrony roślin i stosowanie niechemicznych metod zwalczania szkodników lub rolnictwa precyzyjnego.
• W 2027 r. wsparcie w ramach WPR na rzecz produkcji ekologicznej niemal podwoi się w porównaniu z obszarem finansowanym w 2018 r. Przyczyni się to w znacznym stopniu do osiągnięcia krajowych celów państw członkowskich w zakresie zwiększenia powierzchni upraw ekologicznych, która w 2030 r. wyniesie od 5 do 30 proc.
• Planowane inwestycje w produkcję energii ze źródeł odnawialnych w gospodarstwach przyczynią się do zwiększenia zdolności energetycznej UE o 1,556 MW.

Bardziej socjalna WPR

Obszary wiejskie UE stoją przed kilkoma wyzwaniami określonymi w długoterminowej wizji dla obszarów wiejskich UE, takimi jak wyludnienie, dostęp do podstawowych usług i poprawa ich jakości, możliwości zatrudnienia i potrzeba lepszej łączności. W WPR przewidziano inwestycje w strukturę społeczno-gospodarczą obszarów wiejskich UE.

• Szczególne wsparcie dla młodych rolników zajmuje ważne miejsce w każdym zatwierdzonym planie, a państwa UE wykroczyły poza minimalny wymóg przeznaczenia 3 proc. płatności bezpośrednich na wymianę pokoleń. Ogółem wydatki publiczne w wysokości 8,5 mld euro pomogą młodym rolnikom w rozpoczęciu działalności, inwestowaniu w nią i utrzymaniu jej w pierwszych latach. Oczekuje się, że w latach 2023–2027 łącznie 377 000 nowych młodych rolników zostanie rolnikami o pełnej zdolności produkcyjnej. Niektóre państwa członkowskie planują dalsze wysiłki na rzecz wspierania sukcesji gospodarstw rolnych, zwiększenia równouprawnienia płci na obszarach wiejskich oraz wzmocnienia pozycji kobiet w rolnictwie.
• Rozwój lokalny jest również stymulowany za pomocą finansowania w wysokości 7,7 proc. środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) przeznaczonych na strategie rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (tzw. podejście LEADER). Jest to kwota 5 mld euro. Oczekuje się, że po wdrożeniu strategie te obejmą 65 proc. ludności wiejskiej w Europie.
• Po raz pierwszy płatności w ramach WPR będą powiązane z przestrzeganiem określonych unijnych norm społecznych i norm pracy, a beneficjenci będą zachęcani do poprawy warunków pracy w gospodarstwach rolnych.
• Plany będą wspierać inwestycje mające na celu zwiększenie atrakcyjności życia i pracy na obszarach wiejskich celem stworzenia co najmniej 400 000 miejsc pracy. Zapewnione zostanie również wsparcie inwestycji w technologie i usługi cyfrowe w celu optymalizacji użytkowania zasobów.
• Ponad 6 mln osób skorzysta bezpośrednio z doradztwa, szkoleń i wymiany wiedzy finansowanych w ramach WPR lub weźmie udział w projektach innowacyjnych w ramach europejskiego partnerstwa innowacyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem efektywności środowiskowej i klimatycznej lub aspektów społecznych i wiejskich.

Kontekst

Komisja Europejska przedstawiła wniosek dotyczący reformy wspólnej polityki rolnej (WPR) w 2018 r., wprowadzając nowy sposób działania na rzecz modernizacji i uproszczenia unijnej polityki rolnej. Nowe przepisy dotyczące WPR zostały formalnie przyjęte 2 grudnia 2021 r.

Termin składania przez państwa członkowskie planów strategicznych WPR został wyznaczony przez współprawodawców na 1 stycznia 2022 r. Po otrzymaniu planów, do 25 maja 2022 r. Komisja wysłała do wszystkich państw członkowskich pisma z uwagami. Zostały one opublikowane na portalu Europa wraz z reakcjami państw członkowskich, zgodnie z zasadą przejrzystości. Następnie wznowiono zorganizowany dialog między służbami Komisji a organami krajowymi w celu rozwiązania pozostałych kwestii i sfinalizowania zmienionych planów WPR. Szczegółowo przeanalizowano ich poziom ambicji w odniesieniu do unijnych celów klimatycznych i środowiskowych oraz wkład w realizację celów określonych w strategii Komisji „Od pola do stołu” i strategii na rzecz różnorodności biologicznej.

W świetle trwającego wzrostu cen towarów i energii w następstwie rosyjskiej agresji na Ukrainę Komisja zwróciła się do państw członkowskich o rozważenie przeglądu swoich planów strategicznych WPR w celu wzmocnienia odporności sektora, zwiększenia produkcji energii ze źródeł odnawialnych i zmniejszenia zależności od nawozów syntetycznych za pomocą bardziej zrównoważonych metod produkcji, zgodnie z komunikatami w sprawie bezpieczeństwa żywnościowego i nawozów. Aby plany strategiczne WPR pozostały adekwatne do potrzeb w świetle szybko zmieniających się wyzwań, będą ściśle monitorowane i zmieniane w miarę potrzeb w okresie wdrażania.