Walka z korupcją, ochrona klimatu oraz rolnictwo przyjazne pszczołom – to problemy, jakimi zajmują się trzy nowo zarejestrowane europejskie inicjatywy obywatelskie (EIO). Jest to pierwszy etap procedury, która - dzięki zaangażowaniu mieszkańców wspólnoty - może doprowadzić do ustanowienia nowych, ogólnoeuropejskich regulacji. EIO funkcjonuje w UE od kwietnia 2012 roku.

Komisja Europejska podjęła decyzję o zarejestrowaniu trzech nowych europejskich inicjatyw obywatelskich:

• „Powstrzymać korupcję w Europie u jej źródeł, odcinając fundusze na rzecz państw o nieskutecznym wymiarze sprawiedliwości po upływie terminu”
• „Działania w sprawie alarmującej sytuacji klimatycznej”
• „Ratujmy pszczoły i rolników! W kierunku rolnictwa przyjaznego dla pszczół, sprzyjającego zdrowemu środowisku”.

Komisja postanowiła również nie zarejestrować proponowanej inicjatywy obywatelskiej „Zapewnienie zgodności wspólnej polityki handlowej z traktatami UE oraz z prawem międzynarodowym”, gdyż zawarte w niej działania wyraźnie wykraczają poza uprawnienia Komisji do działania określone w traktatach UE.

Na tym etapie Komisja nie przeanalizowała jeszcze wspomnianych inicjatyw pod względem merytorycznym, lecz tylko ich dopuszczalność prawną. Jeżeli w ciągu roku którąś z tych trzech inicjatyw poprze jeden milion osób z co najmniej siedmiu państw członkowskich, Komisja przeanalizuje ją i ustosunkuje się do niej.

Komisja może podjąć decyzję o przyjęciu wniosku bądź jego odrzuceniu; w obu wypadkach jest zobowiązana przedstawić uzasadnienie.

1. „Powstrzymać korupcję w Europie u jej źródeł, odcinając fundusze na rzecz państw o nieskutecznym wymiarze sprawiedliwości po upływie terminu”

Organizatorzy tej inicjatywy wzywają Komisję do zarządzenia „ścisłego dziesięcioletniego terminu po przystąpieniu do UE, w którym będzie obowiązywać automatyczne moratorium na płatności ze środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności na rzecz nowo przyjętego państwa, do czasu zniesienia mechanizmu monitorowania jego wymiaru sprawiedliwości”. Twierdzą, że „obecne unijne przepisy pozwalają na niewłaściwą interpretację. W pewnych warunkach korupcja wśród elit politycznych w nowo przyjętych państwach może okazać się korzystna dla innych państw Unii, a pojęcie »tymczasowe« może zostać rozciągnięte na czas nieokreślony. Ustanowienie ścisłych ram czasowych pozwala uniknąć bezpośredniej i pośredniej motywacji do korupcji w państwach członkowskich UE. […]”
Zgodnie z traktatami UE Komisja Europejska może podejmować działania prawne w odniesieniu do przepisów finansowych dotyczących budżetu UE. W związku z tym Komisja uznaje tę inicjatywę za prawnie dopuszczalną i postanowiła ją zarejestrować. Rejestracja inicjatywy nastąpi w dniu 12 września 2019 r. i wówczas rozpocznie się trwający rok proces zbierania deklaracji poparcia przez organizatorów.

2. „Działania w sprawie alarmującej sytuacji klimatycznej”

Organizatorzy tej inicjatywy apelują do Komisji o „intensyfikację działań w dziedzinie klimatu zgodnie z wyznaczonym limitem wzrostu temperatury o 1,5°. Oznacza to ambitniejsze cele klimatyczne i wsparcie finansowe na działania w dziedzinie klimatu”. Inicjatywa ta w szczególności skupia się na potrzebie „dostosowania celów UE (wkłady ustalone na poziomie krajowym) w ramach porozumienia paryskiego do obniżenia emisji gazów cieplarnianych o 80 proc. do 2030 r. w celu osiągnięcia zerowych emisji netto do 2035 r. i odpowiedniego dostosowania Europejskiego ustawodawstwa klimatycznego”. Inicjatywa dotyczy również wdrożenia podatku korygującego od emisji dwutlenku węgla pobieranego na granicach, umów o wolnym handlu z krajami partnerskimi w oparciu o monitorowanie działań w dziedzinie klimatu oraz bezpłatnych materiałów edukacyjnych na temat skutków zmiany klimatu.

Zgodnie z traktatami UE Komisja Europejska może podejmować działania prawne mające na celu zachowanie, ochronę i poprawę jakości środowiska, jak również działania w dziedzinie wspólnej polityki handlowej. W związku z tym Komisja uznaje tę inicjatywę za prawnie dopuszczalną i postanowiła ją zarejestrować. Rejestracja inicjatywy nastąpi w dniu 23 września 2019 r. i wówczas rozpocznie się trwający rok proces zbierania deklaracji poparcia przez organizatorów.

3. „Ratujmy pszczoły i rolników! W kierunku rolnictwa przyjaznego dla pszczół, sprzyjającego zdrowemu środowisku”

Organizatorzy tej inicjatywy wzywają Komisję do „zaproponowania aktów prawnych dotyczących stopniowego wycofywania syntetycznych pestycydów do 2035 r. celem przywrócenia różnorodności biologicznej oraz wspierania rolników w okresie przejściowym”. W szczególności organizatorzy chcą „stopniowo zmniejszyć wykorzystanie pestycydów syntetycznych w unijnym rolnictwie o 80% do 2030 r., zaczynając od tych najbardziej niebezpiecznych, tak aby uwolnić UE od syntetycznych pestycydów do 2035 r.; przywrócić naturalne ekosystemy na obszarach rolniczych, tak aby rolnictwo stało się nośnikiem procesu odbudowy różnorodności biologicznej; zreformować rolnictwo poprzez nadanie priorytetowego znaczenia drobnym, zróżnicowanym i zrównoważonym gospodarstwom rolnym, wspieranie szybkiego wzrostu praktyk agroekologicznych i produkcji organicznej oraz umożliwienie niezależnego szkolenia rolników i prowadzenia badań nad uprawami wolnymi od pestycydów i organizmów zmodyfikowanych genetycznie”.
Zgodnie z traktatami UE Komisja Europejska może podejmować działania prawne w dziedzinie wspólnej polityki rolnej i rynku wewnętrznego, jak również wprowadzać środki weterynaryjne i fitosanitarne. W związku z tym Komisja uznaje tę inicjatywę za prawnie dopuszczalną i postanowiła ją zarejestrować. Rejestracja inicjatywy nastąpi w dniu 30 września 2019 r. i wówczas rozpocznie się trwający rok proces zbierania deklaracji poparcia przez organizatorów.

4. „Zapewnienie zgodności wspólnej polityki handlowej z traktatami UE oraz z prawem międzynarodowym”

Komisja stwierdziła dziś, że inicjatywa zatytułowana „Zapewnienie zgodności wspólnej polityki handlowej z traktatami UE oraz z prawem międzynarodowym” jest prawnie niedopuszczalna, ponieważ w sposób oczywisty wykracza poza uprawnienia Komisji do działania określone w traktatach UE.

Inicjatywa dotyczy „uregulowania transakcji handlowych z podmiotami okupanta mającymi siedzibę lub działającymi na terytoriach okupowanych poprzez powstrzymywanie przed wprowadzeniem na rynek UE produktów pochodzących z tego terytorium”. Organizatorzy wzywają Komisję do „zaproponowania aktów prawnych pozwalających uniemożliwić podmiotom UE przywóz produktów pochodzących z nielegalnych osad na okupowanych terenach oraz wywóz towarów na takie tereny, aby zachować integralność rynku wewnętrznego i nie wspierać utrzymywania takich niezgodnych z prawem sytuacji”.

Akt prawny w tej sprawie może zostać przyjęty wyłącznie na podstawie art. 215 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w odniesieniu do środków ograniczających. Zanim takie działanie prawne zostanie przyjęte przez Radę, wymagana jest jednak decyzja w ramach unijnej wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, pozwalająca na zerwanie lub ograniczenie stosunków gospodarczych i finansowych z danym państwem trzecim. Komisja nie ma uprawnień do przedłożenia wniosku dotyczącego takiej decyzji.

Ponieważ inicjatywa nie spełnia prawnych warunków dopuszczalności, Komisja Europejska zdecydowała, że nie może zarejestrować tej inicjatywy. Na podstawie rozporządzenia europejska inicjatywa obywatelska nie może zostać zarejestrowana, jeśli wykracza w sposób oczywisty poza kompetencje Komisji w zakresie przedkładania wniosku dotyczącego aktu prawnego.

Kontekst

Europejska inicjatywa obywatelska została wprowadzona w Traktacie z Lizbony, a uruchomiono ją w kwietniu 2012 r., wraz z wejściem w życie rozporządzenia w sprawie inicjatywy obywatelskiej, wdrażającym postanowienia Traktatu. W 2017 r. Komisja Europejska przedstawiła – w ramach orędzia przewodniczącego Jeana-Claude'a Junckera o stanie Unii – propozycje reformy europejskiej inicjatywy obywatelskiej, aby uczynić ją jeszcze bardziej przyjazną dla użytkownika. W grudniu 2018 r. Parlament Europejski i Rada osiągnęły porozumienie w sprawie reformy, a zmienione przepisy zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2020 r.
W międzyczasie proces został uproszczony, a platforma współpracy oferuje wsparcie dla organizatorów. Przyczyniło się to do 41-procentowego wzrostu liczby zarejestrowanych inicjatyw obywatelskich (41 rejestracji w trakcie kadencji Komisji pod przewodnictwem Jeana-Claude'a Junckera w porównaniu z 29 w poprzedniej kadencji) i wydania o 70 proc. mniej decyzji odmownych (tylko 6 nieprzyjętych do rejestracji inicjatyw obywatelskich w trakcie kadencji obecnej Komisji w porównaniu z 20 w poprzedniej kadencji).

Formalna rejestracja inicjatywy otwiera procedurę, w ramach której milion obywateli z co najmniej siedmiu państw członkowskich może zwrócić się do Komisji Europejskiej o przedłożenie wniosku ustawodawczego w jednej z dziedzin, w których posiada ona takie uprawnienia.

Inicjatywa jest dopuszczalna pod pewnymi warunkami: proponowane działanie nie wykracza w sposób oczywisty poza uprawnienia Komisji w zakresie przedkładania wniosku dotyczącego aktu ustawodawczego; inicjatywa nie może być oczywistym nadużyciem, nie może też być w oczywisty sposób niepoważna, dokuczliwa ani sprzeczna z wartościami Unii.