Komisja przyjęła pięć polskich programów operacyjnych z terytorialnymi planami sprawiedliwej transformacji.

Wspomniane plany o wartości ponad 3,85 mld euro, finansowane w ramach Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST), dotyczą wsparcia transformacji klimatycznej obszarów górniczych na Śląsku, w Małopolsce, Wielkopolsce, na Dolnym Śląsku i w Łódzkiem.

2,4 mld euro dla Śląska i zachodniej Małopolski

Śląsk jest największym ośrodkiem górnictwa węgla kamiennego w UE i będzie stopniowo odchodzić od wydobycia i spalania tego surowca. Zmiana ta będzie miała również wpływ na część zachodniej Małopolski. Regiony te otrzymają zatem większość przypisanych Polsce środków z FST. Unijne środki wysokości 2,4 mld euro dla Śląska i zachodniej Małopolski przeznaczone są na pomoc mieszkańcom obu regionów i na wsparcie w przechodzeniu na zieloną gospodarkę, oferującą nowe możliwości zatrudnienia i czystsze powietrze.

Środki z funduszu będą wspierać w szczególności dywersyfikację lokalnej gospodarki dzięki inwestycjom w małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) w sektorach energii ze źródeł odnawialnych i czystej mobilności oraz w innych zielonych sektorach.

Aby naprawić szkody w środowisku spowodowane przez przemysł wydobywczy, FST zainwestuje również w rekultywację i dekontaminację 2,8 tys. hektarów terenów pogórniczych zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”.

Aby pomóc w obniżeniu rachunków za energię i umożliwić obywatelom korzystanie ze stabilnych, ekologicznych i przystępnych cenowo źródeł energii, w zachodniej Małopolsce Fundusz będzie inwestować w poprawę efektywności energetycznej budynków publicznych i mieszkalnych, m.in. przez finansowanie termoizolacji domów, dachowych instalacji słonecznych i pomp ciepła.

FST przeznaczy również środki na szkolenia dla 100 tys. pracowników zatrudnionych w sektorze paliw kopalnych, aby wyposażyć ich w nowe umiejętności umożliwiające pracę w sektorach odnawialnych i neutralnych dla klimatu. Oczekuje się, że w wyniku środków przewidzianych w planie sprawiedliwej transformacji na Śląsku powstanie bezpośrednio 27 tys. nowych miejsc pracy.

415 mln euro dla Wielkopolski

Podregion koniński w Wielkopolsce otrzyma 415 mln euro na ambitny plan odejścia od wydobycia węgla brunatnego i opalanych nim elektrowni.

Dzięki unijnej pomocy region zrezygnuje z eksploatacji tego surowca. Przeprowadzi dekontaminację i przekształcenie zdegradowanych terenów, aby skoncentrować się na produkcji energii ze źródeł odnawialnych, w tym produkcji ekologicznego wodoru. Unijne dotacje będą również wspierać rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym i poprawę efektywności energetycznej w postaci termomodernizacji budynków.

Wśród innych wspieranych działań znajdą się również szkolenia i przekwalifikowanie 5,5 tys. pracowników sektora węgla brunatnego.

581,5 mln euro dla Dolnego Śląska

Na Dolnym Śląsku podregion wałbrzyski otrzyma 581,5 mln euro na stopniowe odejście od węgla.

Fundusz będzie inwestował w dywersyfikację lokalnej gospodarki przez tworzenie nowych MŚP i przedsiębiorstw typu start-up, zwłaszcza w sektorach ekologicznych.

Bardziej zróżnicowana gospodarka pomoże stworzyć 1 000 nowych zielonych miejsc pracy w sektorach neutralnych pod względem emisji dwutlenku węgla i pozwoli na inwestycje w lokalną infrastrukturę edukacyjną. Wsparcie obejmie również inwestycje w odnawialne źródła energii, takie jak energia słoneczna, wymianę starych kotłów i lepszą termoizolację budynków.

369,5 mln euro dla Łódzkiego

W województwie łódzkim oprócz kopalni węgla znajduje się również największy indywidualny emitent CO2 w UE – elektrownia Bełchatów. Polska zobowiązała się, że do 2030 r. w znacznym stopniu ograniczy wydobycie i spalanie węgla brunatnego w tym regionie.

369,5 mln euro pochodzących ze środków unijnych zostanie zainwestowane w nową infrastrukturę biznesową dla lokalnych MŚP i w laboratoria badawcze, a także w efektywność energetyczną i wprowadzenie energii ze źródeł odnawialnych.

Fundusz będzie ponadto wspierał pracowników zatrudnionych obecnie w elektrowni Bełchatów, a także w sektorze wydobywczym i sektorach pokrewnych. Dzięki szkoleniom pracownicy zdobędą nowe umiejętności i zostaną przygotowaniu do pracy w nowych zielonych sektorach.

Środki z FST przeznaczone zostaną także na dekarbonizację lokalnego transportu, m.in. na zakup nowych autobusów elektrycznych.

Kontekst

FST wspiera obszary szczególnie dotknięte skutkami transformacji w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu. Takie obszary wskazuje się w terytorialnych planach sprawiedliwej transformacji podczas prowadzonych z Komisją negocjacji umów partnerstwa na lata 2021–2027 i powiązanych programów. W czerwcu 2022 r. Komisja zatwierdziła umowę partnerstwa z Polską. W terytorialnych planach sprawiedliwej transformacji, opracowanych w ścisłej współpracy z partnerami lokalnymi, określono wyzwania i potrzeby rozwojowe poszczególnych obszarów oraz przedstawiono cele, jakie mają zostać osiągnąć do 2030 r. Określono w nich również planowane działania wraz ze specjalnymi mechanizmami zarządzania.

Zatwierdzenie terytorialnych planów sprawiedliwej transformacji otwiera drogę do specjalnego finansowania w ramach pozostałych dwóch filarów mechanizmu sprawiedliwej transformacji: systemu sprawiedliwej transformacji InvestEU oraz instrumentu pożyczkowego na rzecz sektora publicznego, który łączy dotacje Komisji z pożyczkami Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Mechanizm sprawiedliwej transformacji jest kluczowym narzędziem mającym zapewnić, aby transformacja w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu przebiegała w sposób sprawiedliwy, nie pozostawiając nikogo w tyle. Zapewnia on ukierunkowane wsparcie mające pomóc w uruchomieniu około 55 mld euro w latach 2021–2027 w regionach, które najsilniej odczują skutki transformacji. Ponadto platforma sprawiedliwej transformacji pomaga przyspieszyć proces sprawiedliwych przemian, angażując wszystkie zainteresowane strony i ułatwiając im wymianę doświadczeń i najlepszych praktyk.

W myśl rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów na lata 2021–2027 państwa członkowskie muszą przy wdrażaniu programów polityki spójności spełniać tzw. horyzontalne i tematyczne warunki podstawowe. Jednym z nich jest wymóg zgodności z Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej. Opracowując programy, państwa członkowskie muszą ocenić, czy warunki podstawowe zostały spełnione. Władze polskie wskazały w swojej samoocenie, że obecnie nie spełniają warunku podstawowego Karty. W związku z tym Komisja nie może zwrócić wydatków związanych z częściami danego programu, dopóki warunki nie zostaną spełnione. Państwa członkowskie muszą zapewnić, aby warunki pozostawały spełnione przez cały okres programowania. Komisja prowadzi dialog z Polską, aby zapewnić spełnienie wszystkich wymogów.