Lepsza jakość powietrza doprowadziła w ostatnim dziesięcioleciu do znacznego zmniejszenia liczby przedwczesnych zgonów w Europie. Najnowsze oficjalne dane Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) pokazują jednak, że prawie wszyscy Europejczycy nadal cierpią z powodu zanieczyszczenia powietrza, co prowadzi do około 400 000 przedwczesnych zgonów na całym kontynencie.

Ze sprawozdania EEA pt. „Jakość powietrza w Europie – 2020” wynika, że w 2018 r. sześć państw członkowskich przekroczyło unijną wartość dopuszczalną dla drobnego pyłu zawieszonego (PM_2,5): Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Polska, Rumunia i Włochy. Tylko cztery państwa w Europie – Estonia, Finlandia, Irlandia i Islandia – odnotowały stężenia drobnego pyłu zawieszonego poniżej bardziej rygorystycznych wartości określonych w wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). W sprawozdaniu EEA zauważa się, że nadal istnieje różnica między przepisami UE w zakresie dopuszczalnych wartości jakości powietrza a wytycznymi WHO. Jest to kwestia, którą Komisja Europejska stara się rozwiązać poprzez przegląd norm UE w ramach planu działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń.

Nowa analiza EEA opiera się na najnowszych oficjalnych danych dotyczących jakości powietrza z ponad 4 000 stacji monitoringu w całej Europie w 2018 r.

Według oceny EEA narażenie na drobny pył spowodowało około 417 000 przedwczesnych zgonów w 41 państwach europejskich w 2018 r. Około 379 000 z tych zgonów miało miejsce w UE-28, natomiast 54 000 i 19 000 przedwczesnych zgonów przypisano odpowiednio dwutlenkowi azotu (NO₂) i ozonowi w warstwie przyziemnej (O₃). (Te trzy liczby są odrębnymi szacunkami, a wartości nie powinny być sumowane, aby uniknąć podwójnego liczenia).

Jak wynika ze sprawozdania EEA, polityka unijna, krajowa i lokalna oraz redukcja emisji w kluczowych sektorach poprawiły jakość powietrza w skali Europy. Od 2000 r. emisje głównych substancji zanieczyszczających powietrze z transportu, w tym tlenków azotu (NO_x), znacznie spadły pomimo rosnącego zapotrzebowania na mobilność i związanego z tym wzrostu emisji gazów cieplarnianych w tym sektorze. Odnotowano również znaczne ograniczenie emisji zanieczyszczeń pochodzących z produkcji energii, natomiast postępy w ograniczaniu emisji z budynków i rolnictwa są powolne.

Dzięki lepszej jakości powietrza w 2018 r. około 60 000 osób mniej zmarło przedwcześnie z powodu zanieczyszczenia pyłem drobnym w porównaniu z 2009 r. W przypadku dwutlenku azotu redukcja jest jeszcze większa, ponieważ liczba przedwczesnych zgonów zmniejszyła się o około 54 % w ciągu ostatniej dekady. Dalsza realizacja polityki w zakresie środowiska i klimatu w całej Europie jest kluczowym czynnikiem sprzyjającym tej poprawie.

„Dobra wiadomość jest taka, że jakość powietrza poprawia się dzięki wdrażanej polityce w zakresie środowiska i klimatu. Nie możemy jednak ignorować negatywnych aspektów tej sytuacji – liczba przedwczesnych zgonów w Europie z powodu zanieczyszczenia powietrza jest nadal o wiele za wysoka. W Europejskim Zielonym Ładzie postawiliśmy sobie za cel ograniczenie wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń do zera. Aby odnieść sukces i w pełni chronić zdrowie ludzi i środowisko, musimy jeszcze bardziej ograniczyć zanieczyszczenie powietrza i ściślej dostosować nasze normy jakości powietrza do zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia. Zostanie to uwzględnione w przyszłym planie działania” – powiedział komisarz Šinkevičius.

„Z danych EEA wynika, że inwestowanie w lepszą jakość powietrza jest inwestycją na rzecz poprawy zdrowia i wydajności dla wszystkich Europejczyków. Strategie polityczne i działania, które są spójne z europejskimi ambicjami w zakresie zerowych emisji zanieczyszczeń, prowadzą do dłuższego i zdrowszego życia i bardziej odpornych społeczeństw” – powiedział dyrektor wykonawczy EEA, Hans Bruyninckx.

Komisja Europejska opublikowała niedawno plan działania dotyczący planu działania UE na rzecz strategii „zero zanieczyszczeń”, która jest częścią Europejskiego Zielonego Ładu.

Jakość powietrza i COVID-19

Sprawozdanie EEA zawiera również opis powiązań między pandemią COVID-19 a jakością powietrza. Bardziej szczegółowa ocena wstępnych danych EEA za 2020 r., poparta modelowaniem w ramach Copernicus Atmospheric Monitoring Service (CAMS) potwierdza wcześniejsze oceny wskazujące na ograniczenie emisji niektórych zanieczyszczeń powietrza o nawet 60% w wielu państwach europejskich, w których wiosną 2020 r. wdrożono lockdown. EEA nie dysponuje jeszcze szacunkami dotyczącymi potencjalnego pozytywnego wpływu na zdrowie czystszego powietrza w 2020 r.

W sprawozdaniu zauważono również, że długotrwałe narażenie na zanieczyszczenia powietrza powoduje choroby układu krążenia i układu oddechowego, które to choroby uznano za czynniki ryzyka zgonu u pacjentów z COVID-19. Związek przyczynowy między zanieczyszczeniem powietrza a ostrością przebiegu zakażeń COVID-19 nie jest jednak jasny i potrzebne są dalsze badania epidemiologiczne.

Kontekst

Opracowanie EEA pt. „Oceny zagrożenia dla zdrowia przez zanieczyszczenia powietrza” (Assessing the risks to health from air pollution) przedstawia opis sposobu, w jaki Europejska Agencja Środowiska oszacowuje wpływ złej jakości powietrza na zdrowie.

Skutki zdrowotne narażenia na zanieczyszczenie powietrza są zróżnicowane, od stanów zapalnych płuc po przedwczesne zgony. Światowa Organizacja Zdrowia ocenia rosnącą liczbę dowodów naukowych, które łączą zanieczyszczenie powietrza z różnymi skutkami zdrowotnymi, w celu zaproponowania nowych wytycznych.

W przypadku oceny ryzyka dla zdrowia przeprowadzanej przez EEA śmiertelność została wybrana jako wynik zdrowotny określony ilościowo, ponieważ jest to wynik, dla którego dowody naukowe są najbardziej wiarygodne. Śmiertelność z powodu długotrwałego narażenia na zanieczyszczenie powietrza szacuje się za pomocą dwóch różnych mierników: „przedwczesne zgony” oraz „utracone lata życia”. Szacunki te stanowią miarę ogólnego wpływu zanieczyszczenia powietrza na daną populację i na przykład nie mogą być przypisane do konkretnych osób żyjących w określonym położeniu geograficznym.

Wpływ na zdrowie szacuje się oddzielnie dla trzech substancji zanieczyszczających (PM_2,5, NO₂ i O₃). Liczby te nie mogą być sumowane w celu określenia całkowitego wpływu na zdrowie, ponieważ może to prowadzić do podwójnego liczenia osób narażonych na wysoki poziom więcej niż jednej substancji zanieczyszczającej.