Komisja przedstawiła zaktualizowane wytyczne dla państw członkowskich w sprawie procedur wizowych oraz kontroli granicznych w przypadku obywateli rosyjskich na granicach zewnętrznych UE.

Wytyczne te należy odczytywać w kontekście aktualnych warunków geopolitycznych i zagrożeń dla bezpieczeństwa związanych z inwazją Rosji na Ukrainę. Niedawna eskalacja działań wojennych po stronie rosyjskiej – m.in. w postaci mobilizacji wojskowej i fikcyjnych referendów – sprawiła, że coraz więcej Rosjan ucieka z kraju. Dotyczy to także poborowych i ich rodzin. W wytycznych wzywa się do prowadzenia dokładniejszych kontroli bezpieczeństwa przy wydawaniu wiz Rosjanom i do zaostrzenia kontroli granicznych z pełnym poszanowaniem unijnego prawa azylowego.  

Wzywa się również konsulaty państw członkowskich i służby graniczne do stosowania wyższego poziomu kontroli bezpieczeństwa oraz skoordynowanego podejścia przy indywidualnej ocenie wniosków wizowych obywateli rosyjskich i przy kontrolowaniu tych osób na granicach zewnętrznych Unii.

Wiceprzewodniczący do spraw promowania naszego europejskiego stylu życia Margaritis Schinas powiedział:  Potrzebujemy jednolitego, europejskiego podejścia do kwestii obywateli rosyjskich przybywających na nasze granice zewnętrzne. Należy w tym kontekście zastosować tę samą jedność, jaką konsekwentnie zachowujemy w obliczu rosyjskiej agresji na Ukrainę. Unia Europejska jest i zawsze pozostanie miejscem dającym schronienie. W tej chwili chodzi jednak przede wszystkim o bezpieczeństwo: dzięki wzmożonej kontroli przy wydawaniu wiz i zaostrzonym warunkom odprawy granicznej zapewnimy sobie ochronę i obronimy naszą jedność.

Komisarz do spraw wewnętrznych Ylva Johansson stwierdziła: Dzisiejsze wytyczne opracowano w kontekście niedawnej eskalacji działań wojennych przez prezydenta Putina. Zagrożenie dla bezpieczeństwa jest realne. UE będzie chronić siebie i swoich obywateli. Dbamy też o spójne, zjednoczone podejście do obywateli rosyjskich na zewnętrznych granicach Unii, a także o stosowanie rygorystycznych przepisów w kwestii wydawania wiz krótkoterminowych obywatelom rosyjskim. Równocześnie Europa nie zamyka drzwi dla tych, którzy rzeczywiście potrzebują ochrony.

 Wzmożone kontrole bezpieczeństwa przy wydawaniu wiz Rosjanom

Państwa członkowskie powinny oceniać warunki, na jakich obywatele rosyjscy mogą otrzymywać wizy Schengen, w sposób restrykcyjny i skoordynowany. Przy ocenie zasadności podróży państwa członkowskie powinny stosować rygorystyczne podejście. Dotyczy to także obywateli rosyjskich uciekających przed mobilizacją wojskową.

Jeżeli osoba ubiegająca się o wizę (np. uciekająca przed mobilizacją wojskową) planuje długoterminowy pobyt w UE, konsulaty państw członkowskich powinny rozpatrywać taki wniosek zgodnie z krajowymi przepisami mającymi zastosowanie do wiz długoterminowych. Jeśli zaś chodzi o wizy krótkoterminowe, wzywa się konsulaty, aby stosowały wszelkie odstępstwa ze względów humanitarnych w sposób restrykcyjny. To państwa członkowskie mają oceniać, na podstawie indywidualnej analizy, czy wnioski złożone przez obywateli rosyjskich kwalifikują się do przyjęcia z przyczyn humanitarnych.

Konsulaty państw członkowskich powinny też bardzo uważnie analizować wnioski o wydanie wizy krótkoterminowej składane przez Rosjan poza granicami kraju.  Takie wnioski należy kierować do konsulatu właściwego dla ich miejsca zamieszkania, zwykle w Federacji Rosyjskiej.

Cofnięcie i unieważnienie wizy (na granicy)

Państwa członkowskie powinny również poinstruować swoje konsulaty i straż graniczną, aby prowadziły szczegółowe kontrole i stosowały rygorystyczne podejście przy ponownej ocenie wiz już wydanych w przypadku wszystkich obywateli Federacji Rosyjskiej. Organy te powinny ponownie analizować każdy przypadek z uwzględnieniem obecnej sytuacji geopolitycznej. Zgodnie z art. 30 kodeksu wizowego samo posiadanie wizy nie uprawnia automatycznie do wjazdu do strefy Schengen. Jeżeli istnieją podstawy do unieważnienia lub cofnięcia wizy, decyzja w tej sprawie może zostać podjęta przez funkcjonariusza straży granicznej bez względu na to, które państwo członkowskie wydało wizę.

Skoordynowane i szczegółowe kontrole obywateli rosyjskich na granicach zewnętrznych UE

Bezpieczne granice zewnętrzne są warunkiem funkcjonowania strefy Schengen, w której nie prowadzi się kontroli na granicach wewnętrznych. W wytycznych położono więc nacisk na pewne elementy kodeksu granicznego Schengen i wezwano państwa członkowskie do zaostrzenia kontroli bezpieczeństwa na granicach zewnętrznych i do stosowania skoordynowanego podejścia na granicach UE z Federacją Rosyjską. Dzięki temu obywatele Rosji, którym odmówiono wjazdu przez jedną granicę, nie zostaną przyjęci na granicy z innym państwem członkowskim.

Wytyczne nie mają wpływu na obowiązujące ramy prawne w dziedzinie azylu. Dotyczy to także zasady non-refoulement (zakazu wydalania lub zawracania).

Dokładniejsza ocena dokumentów podróży przez przewoźników pasażerskich  

W wytycznych przypomniano również, że przewoźnicy ponoszą odpowiedzialność za obywateli państw trzecich, których przewieźli do UE, a którym odmówiono wjazdu. W przypadku obywateli rosyjskich przewoźnicy powinni zachować szczególną czujność przy weryfikacji dokumentów podróży wymaganych do wjazdu. Na przewoźniku spoczywa też odpowiedzialność za powrót osoby do kraju wyjazdu, jeżeli odmówiono jej wjazdu do UE.

Dalsze działania

Wytyczne będą wsparciem dla państw członkowskich i ich konsulatów oraz organów straży granicznej.

Komisja będzie uważnie obserwować, w jaki sposób wytyczne te są wdrażane, aby móc wspierać szybkie i skoordynowane działania na poziomie Unii w odpowiedzi na pojawiające się wyzwania. W tym celu Komisja przedstawi sprawozdanie w ramach IPCR i zgromadzi niezbędne informacje za pośrednictwem sieci ds. planu gotowości i zarządzania kryzysowego.

Kontekst

6 września Komisja zaproponowała całkowite zawieszenie umowy o ułatwieniach wizowych z Federacją Rosyjską w związku ze zwiększonymi zagrożeniami dla bezpieczeństwa UE. Formalne głosowanie nad wnioskiem w Radzie odbyło się 9 września. W tym samym dniu Komisja opublikowała wytyczne dla państw członkowskich, aby wesprzeć konsulaty w rozpatrywaniu wniosków o wydanie wiz krótkoterminowych składanych przez obywateli rosyjskich.

Podczas obrad okrągłego stołu wysokiego szczebla poświęconych reagowaniu na szczeblu politycznym w sytuacjach kryzysowych (IPCR), które odbyły się 26 września, państwa członkowskie zwróciły się do Komisji o dalsze wsparcie i aktualizację wytycznych z 9 września oraz o przedstawienie kolejnych wytycznych – tym razem dotyczących odprawy granicznej.

Nowe wytyczne mają umożliwić stosowanie wspólnego unijnego podejścia w UE w związku z rosnącą presją na granicach z Federacją Rosyjską, jaką odnotowują różne państwa członkowskie, a także rosnącą liczbą wniosków wizowych i zapytań od obywateli rosyjskich.