Od czasu przyjęcia wieloletnich ram finansowych w 2020 r. Unia Europejska (UE) mierzy się z serią niespodziewanych i niespotykanych wcześniej wyzwań.

Wkrótce po jednym z najgłębszych światowych kryzysów gospodarczych od ponad stu lat, Unia musiała stawić czoła brutalnej inwazji Rosji na Ukrainę, która miała ogromne konsekwencje humanitarne, gospodarcze i budżetowe.

Po pandemii skala migracji gwałtownie wzrosła, co obciążyło zdolności przyjmowania i integracji migrantów w państwach członkowskich. Na podstawie nowego paktu o migracji i azylu Unia i państwa członkowskie podejmą nowe zobowiązania, które wygenerują dodatkowe koszty.

Szybki rozwój inflacji i ostry wzrost stóp oprocentowania odbiły się na budżecie Unii, między innymi jako poważne zwiększenie kosztów finansowania w ramach NextGenerationEU.

W następstwie szeregu zakłóceń w globalnym łańcuchu dostaw, UE podjęła prace nad zwiększeniem swojej otwartej strategicznej autonomii. Potrzebne są znaczne nakłady inwestycyjne, aby wesprzeć długoterminową konkurencyjność w dziedzinie technologii o kluczowym znaczeniu dla wiodącej pozycji Europy.

Budżet UE w formie, w jakiej jest teraz, pozwala Unii szybko i zdecydowanie reagować – dzięki możliwości czerpania z przewidzianej w nim ograniczonej elastyczności oraz znacznemu przeprogramowaniu. Konieczność zmierzenia się z tymi licznymi wyzwaniami niemal wyczerpała zasoby unijnego budżetu, co nie pozwala odpowiedzieć nawet na najbardziej palące problemy.

Przedstawione propozycje mają zapewnić ukierunkowane wsparcie dla ograniczonej liczby priorytetowych obszarów, aby unijny budżet mógł nieustannie zapewniać realizację najważniejszych celów. Główne elementy to:

•  Instrument na rzecz odbudowy Ukrainy o ogólnej zdolności 50 mld euro na lata 2024–2027, oparty na dotacjach, pożyczkach i gwarancjach, mający zaspokoić najpilniejsze potrzeby Ukrainy, jej odbudowę i modernizację na drodze do UE.
•  Wzmocnienie unijnego budżetu kwotą 15 mld euro, by sprostać migracji w jej wewnętrznym i zewnętrznym wymiarze, zaspokoić potrzeby wynikające z globalnych konsekwencji rosyjskiej wojny napastniczej w Ukrainie, a także by wzmocnić partnerstwa z kluczowymi państwami trzecimi.
• Platforma na rzecz technologii strategicznych dla Europy (Strategic Technologies for Europe Platform, STEP) wspierająca długoterminową konkurencyjność UE w dziedzinie technologii krytycznych w obszarach takich jak technologie cyfrowe i najbardziej zaawansowane technologie, biotechnologia oraz czyste technologie. Aby zapewnić szybkie i skuteczne wdrożenie w terenie, platforma ta bazuje na istniejących instrumentach, takich jak InvestEU, fundusz innowacyjny, Europejska Rada ds. Innowacji (EIC) i Europejski Fundusz Obronny, a jednocześnie wprowadza nowe mechanizmy elastyczności i zachęty w zakresie finansowania spójności oraz Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.
• Skuteczny mechanizm ma na celu pokrycie wyższych kosztów finansowania w ramach NextGenerationEU ze względu na bezprecedensowy wzrost stóp oprocentowania. Nowy, specjalny Europejski Instrument na rzecz Odbudowy „EURI” pokryje wyłącznie koszty dodatkowe względem pierwotnych prognoz sporządzonych w 2020 r.

Ponadto zdolności administracyjne UE zostaną dostosowane do realizacji nowych zadań, o których od 2020 r. zadecydowali współprawodawcy, oraz do wypełnienia zobowiązań umownych skorygowanych o inflację.

Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen oświadczyła: Nasz budżet jest najważniejszym narzędziem politycznym, odpowiadającym na ogromne wyzwania, z którymi wspólnie się mierzymy. Presja jest jednak coraz większa. Dziś proponujemy celowe zwiększenie wydatków UE, by udzielić Ukrainie stabilnego wsparcia finansowego, finansować nasze działania w kontekście migracji oraz wspierać inwestycje w strategiczne gałęzi przemysłu. Razem jesteśmy silniejsi.

Obszary, które trzeba wzmocnić

1. Długoterminowe wsparcie Ukrainy

W ramach przeprowadzonej dziś rewizji Komisja proponuje dedykowany instrument wsparcia dla Ukrainy do 2027 r. Przybierze on formę zintegrowanego i elastycznego instrumentu na lata 2024–2027 o ogólnej zdolności 50 mld euro. Roczne kwoty będą określane każdego roku, w zależności od potrzeb Ukrainy i rozwoju sytuacji. Instrument ten zapewni stabilne i przewidywalne finansowanie zgodne z ramami, dzięki którym ukraińskie finanse mają zrównoważony charakter, a jednocześnie zagwarantuje ochronę budżetowi UE.

Oparty na przedstawionym przez Rząd Ukrainy planie dla Ukrainy instrument dla Ukrainy będzie wspierał wysiłki Ukrainy, aby utrzymać stabilność makrofinansową, wspierać ożywienie, a także modernizować kraj przy jednoczesnym wdrażaniu reform niezbędnych do przystąpienia do UE.

Finansowanie będzie świadczone w postaci pożyczek i bezzwrotnych form wsparcia (dotacje i gwarancje). Dokładny podział środków na pożyczki i dotacje również będzie ustalany corocznie.

Wsparcie w formie pożyczki będzie finansowane z pożyczek zaciąganych na rynkach finansowych i wspierane przez margines elastyczności budżetu UE. Bezzwrotne wsparcie będzie finansowane z rocznego budżetu UE jako nowy, specjalny instrument „Rezerwa na rzecz Ukrainy” o zasobach wykraczających poza pułapy wydatków określone w WRF.

2. Zarządzanie migracją, wzmacnianie partnerstw i reagowanie na sytuacje nadzwyczajne

Niestabilność sąsiedztwa Europy i potrzeby humanitarne w krajach trzecich wciąż się pogłębiają. Aby móc nadal stawiać czoła wewnętrznym i zewnętrznym wyzwaniom związanym z migracją, a także wzmacniać partnerstwa UE z kluczowymi państwami trzecimi, Komisja proponuje opisane poniżej celowe zwiększenie budżetu UE.

• Komisja proponuje kwotę 2 mld euro, która miałaby na celu zapewnienie finansowania wystarczającego do zarządzania migracją, umożliwienia kontroli granic, a także wdrożenia nowego paktu o migracji i azylu.

• Komisja proponuje zwiększenie pułapu określonego w dziale 6 (Sąsiedztwo i świat) o dodatkowe 10,5 mld euro, by móc reagować na wzmożoną niestabilność gospodarczą i geopolityczną.
• W celu wzmocnienia zdolności Unii do reagowania na kryzysy i katastrofy naturalne specjalny instrument „Rezerwa na rzecz solidarności i pomocy nadzwyczajnej” powinien zostać zwiększony o kwotę 2,5 mld euro.

3. Promowanie długoterminowej konkurencyjności za pośrednictwem Platformy na rzecz technologii strategicznych dla Europy (STEP)

Zgodnie z zapowiedzią przewodniczącej Ursuli von der Leyen w orędziu o stanie Unii wygłoszonym we wrześniu 2022 r. Komisja proponuje utworzenie nowej Platformy na rzecz technologii strategicznych dla Europy (STEP), która będzie w stanie wygenerować inwestycje o wartości 160 mld euro – po to, aby wesprzeć konkurencyjność przemysłu UE poprzez inwestowanie w technologie krytyczne.

Platforma STEP będzie opierała się na istniejących programach: InvestEU, fundusz innowacyjny, program „Horyzont Europa”, Europejski Fundusz Obronny, Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, Program UE dla zdrowia, program „Cyfrowa Europa” i fundusze spójności. Oprócz tego utworzona zostanie innowacyjna i dynamiczna struktura, aby ukierunkować istniejące finansowanie na projekty STEP i przyspieszyć wdrażanie w obszarach uznanych za kluczowe dla wiodącej pozycji Europy.

We wszystkich programach Komisja proponuje „pieczęć suwerenności”, która miałaby umożliwić lepszy dostęp do finansowania w ramach instrumentów zasilanych finansowo przez UE.

Aby pobudzić inwestycje w rozwój i produkcję krytycznych technologii w obszarach takich jak technologie cyfrowe i najbardziej zaawansowane technologie, biotechnologia oraz czyste technologie, a także w ich odpowiednich łańcuchach wartości, Komisja proponuje przeznaczyć dodatkowe 10 mld euro na ukierunkowane programy: 3 mld euro na InvestEU, 0,5 mld euro na program „Horyzont Europa”, 5 mld euro na fundusz innowacyjny i 1,5 mld euro na Europejski Fundusz Obronny. Te dodatkowe środki wraz z programami polityki spójności mogą wygenerować około 160 mld euro inwestycji europejskich przedsiębiorstw w projekty promujące suwerenność europejską.

Ponadto Komisja proponuje utworzenie nowego „punktu kompleksowej obsługi” i dedykowanego nowego internetowego portalu suwerenności w celu wspierania promotorów projektów i krajów UE w ich inwestycjach podejmowanych w ramach STEP, które będą finansowane z różnych funduszy UE.

Co dalej?

Dalsze prace nad proponowanymi zmianami w budżecie, jak również różnymi przedstawionymi dziś wnioskami ustawodawczymi będą teraz prowadzone wraz z Parlamentem Europejskim i państwami członkowskimi UE w Radzie.

Konieczne jest terminowe osiągnięcie porozumienia w sprawie tego pakietu, aby zapewnić Unii zasoby niezbędne do dalszego radzenia sobie z wyzwaniami, obecnie i w przyszłości. Komisja ma nadzieję, że hiszpańska prezydencja Rady Unii Europejskiej będzie kontynuować prace w Radzie i wraz z końcem lata osiągnięte zostanie porozumienie. Negocjacje, w tym zgoda Parlamentu, muszą zakończyć się przed końcem roku, ponieważ pilne ograniczenia budżetowe pojawią się już w 2024 r.

Kontekst

W 2020 r. UE uzgodniła długoterminowy budżet na lata 2021–2027. Wraz z instrumentem odbudowy NextGenerationEU wynosi on 2,018 bln euro w cenach bieżących, co stanowi największy pakiet stymulacyjny kiedykolwiek finansowany przez UE. Od 2021 r. budżet był wykorzystywany do naprawienia szkód gospodarczych i społecznych spowodowanych pandemią koronawirusa oraz do zasilania transformacji w kierunku nowoczesnej i bardziej zrównoważonej Europy.

W ramach porozumienia w sprawie budżetu Komisja zobowiązała się do przedstawienia przeglądu sposobu funkcjonowania WRF, do którego w stosownych przypadkach dołączone zostaną wnioski z propozycjami rewizji WRF. Przedstawiony dziś wniosek stanowi realizację tego zobowiązania.