Komisja Europejska zaprezentowała europejski plan działania na rzecz demokracji, aby móc za jego pomocą wzmacniać pozycję obywateli i budować bardziej odporne demokracje w całej UE.

Plan działania stanowi odpowiedź na wyzwania, z którymi borykają się systemy demokratyczne w UE, takie jak rosnący ekstremizm czy poczucie oddalenia polityków od zwykłych ludzi. Dlatego przedstawiono w nim środki, które będą wspierać wolne i uczciwe wybory, sprzyjać wolności mediów i przeciwdziałać dezinformacji. W praktyce oznacza to, że Komisja zaproponuje środki prawne w zakresie reklamy politycznej dotyczące sponsorów płatnych treści oraz kanałów produkcji i dystrybucji, w tym platform internetowych, reklamodawców i firm doradztwa politycznego, a także doprecyzuje zakres ich odpowiedzialności. Komisja zaleci również środki mające zapewnić bezpieczeństwo dziennikarzy i przedstawi inicjatywę, która będzie ich chronić przed strategicznym powództwem zmierzającym do stłumienia debaty publicznej (SLAPP). Ponadto Komisja będzie dążyć do przeprowadzenia gruntownej zmiany istniejącego kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji, tak aby zaostrzyć wymogi dotyczące platform internetowych oraz wprowadzić aktywne monitorowanie i nadzór.

Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen oświadczyła: W dobie rewolucji cyfrowej obywatele muszą mieć możliwość dokonywania wyborów w warunkach umożliwiających swobodne wyrażanie poglądów. Fakty należy odróżnić od fikcji, a wolne media i społeczeństwo obywatelskie muszą mieć możliwość udziału w otwartej debacie, bez szkodliwej ingerencji. Unia podejmuje więc działania, aby zwiększyć odporność naszych demokracji.

Wiceprzewodnicząca ds. wartości i przejrzystości Věra Jourová powiedziała: Demokracji nie wolno zaniedbywać – należy ją pielęgnować i chronić. Nasz plan ma na celu ochronę i promowanie znaczącego udziału obywateli w życiu publicznym. Umożliwi im swobodne dokonywanie wyborów w przestrzeni publicznej, bez manipulacji. Musimy zaktualizować dotychczasowe zasady, aby wykorzystać możliwości, jakie oferuje nam era cyfrowa, a zarazem móc sprostać jej wyzwaniom. Plan zawiera propozycje działań służących lepszej ochronie dziennikarzy oraz walce z dezinformacją i ingerencją, a równocześnie zagwarantowaniu wolności słowa.

W związku z trwającą rewolucją cyfrową obywatele muszą mieć możliwość dokonywania wyborów w warunkach umożliwiających swobodne wyrażanie poglądów, odróżnianie faktów od fikcji oraz udział wolnych mediów i społeczeństwa obywatelskiego w otwartej debacie publicznej, wolnej od szkodliwej ingerencji. Wyzwania, z którymi musi się mierzyć UE, są widoczne nie tylko na jej terytorium, a więc wszelkie działania podejmowane wewnętrznie będą miały wpływ na sytuację poza jej granicami.

Europejski plan działania na rzecz demokracji przewiduje środki skupione wokół trzech głównych tematów:

1. Promowanie wolnych i uczciwych wyborów

Komisja zaproponuje przepisy dotyczące przejrzystości sponsorowanych treści politycznych („reklama polityczna”). Komisja dokona również przeglądu przepisów dotyczących finansowania europejskich partii politycznych. Za pośrednictwem europejskiej sieci współpracy ds. wyborów Komisja zacieśni współpracę między państwami członkowskimi i uruchomi nowy mechanizm operacyjny, który będzie wspierał skuteczną i terminową wymianę informacji na temat kwestii związanych z uczciwością przeprowadzanych wyborów, takich jak cyberbezpieczeństwo.

Komisja zorganizuje spotkanie na wysokim szczeblu z udziałem różnych organów, które zajmą się wyzwaniami właściwymi dla procesu wyborczego, a także ułatwianiem obywatelom uczestnictwa w procesie demokratycznym w roli wyborców i kandydatów. Zaangażowanie obywateli i aktywne społeczeństwo obywatelskie jest podstawą zdrowej demokracji, nie tylko w czasie wyborów. Mając to na uwadze, w planie działania promuje się wykorzystanie funduszy strukturalnych UE oraz finansowania dostępnego w ramach nowego programu „Kreatywna Europa”, a także podkreśla się znaczenie zaangażowania młodych ludzi, które jest kluczowym elementem strategii UE na rzecz młodzieży. UE zamierza również skonsolidować zdolności unijnych misji obserwacji wyborów w państwach trzecich.

2. Utrwalenie wolności i pluralizmu mediów

Od kilku lat stale pogarsza się poziom bezpieczeństwa dziennikarzy – w kilku państwach członkowskich rośnie liczba wymierzonych w nich gróźb i ataków, w świecie realnym i w internecie. Dlatego też Komisja przedstawi w 2021 r. zalecenie w sprawie bezpieczeństwa dziennikarzy, ze zwróceniem szczególnej uwagi na groźby pod adresem wykonujących ten zawód kobiet, a także inicjatywę, która ma ograniczyć nadużywanie strategicznych powództw zmierzających do stłumienia debaty publicznej (SLAPP). Komisja będzie również ściśle współpracować z państwami członkowskimi w ramach zorganizowanego dialogu i zapewniać trwałe finansowanie projektów dotyczących prawnej i praktycznej pomocy dla dziennikarzy w UE i poza jej granicami. Komisja przedstawi również dalsze środki, które będą wspierać pluralizm mediów, zwiększą przejrzystość własności mediów i reklam opłacanych przez państwo, m.in. za pośrednictwem nowego monitora własności mediów.

Europejski plan działania na rzecz demokracji jest zgodny z planem działania dotyczącym mediów i sektora audiowizualnego, który ma pomóc temu sektorowi w odbudowie i jak najlepszym wykorzystaniu transformacji cyfrowej.

3. Walka z dezinformacją

W planie działania zaproponowano udoskonalenie istniejących możliwości, jeśli chodzi o zwalczanie zewnętrznej ingerencji, m.in. stworzenie nowych instrumentów umożliwiających nakładanie sankcji finansowych na sprawców takich ingerencji. Komisja pokieruje działaniami mającymi na celu przekształcenie kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji w ramy współregulacyjne dotyczące obowiązków i odpowiedzialności platform internetowych, zgodnie z przygotowywanym obecnie aktem prawnym o usługach cyfrowych. Wiosną 2021 r. Komisja wyda w związku z tym wytyczne w celu udoskonalenia kodeksu postępowania i ustanowi solidniejsze ramy monitorowania jego wdrażania. Komisja i Wysoki Przedstawiciel podejmą także dalsze działania zwiększające odporność naszych społeczeństw i wspierające partnerstwa międzynarodowe.

Dalsze działania

Komisja będzie stopniowo wdrażać europejski plan działania na rzecz demokracji aż do 2023 r. – na rok przed wyborami do Parlamentu Europejskiego. Oceni również poczynione postępy i stwierdzi, czy potrzebne są dalsze kroki.

Komisja będzie nadal współpracować z Parlamentem Europejskim i Radą, a także z szerokim gronem podmiotów krajowych, publicznych i prywatnych, poza organami rządowymi – mają one kluczowe znaczenie dla zwiększenia odporności naszych demokracji.

Kontekst

Ten europejski plan działania na rzecz demokracji, wraz z nowym europejskim mechanizmem praworządności, nową strategią na rzecz lepszego stosowania Karty praw podstawowych, planem działania dotyczącym mediów i sektora audiowizualnego, a także pakietem środków wprowadzonych w celu promowania i ochrony równości w całej UE, będzie głównym motorem nowych działań zmierzających do przygotowania europejskiej demokracji do wyzwań ery cyfrowej. Zaangażowanie na rzecz demokracji jest również osadzone w polityce zewnętrznej UE i jest głównym filarem jej współpracy z krajami przystępującymi oraz krajami objętymi polityką sąsiedztwa.