Komisja Europejska opublikowała komunikat w sprawie zarządzania ryzykiem klimatycznym w Europie.

Określono w nim, w jaki sposób UE i jej państwa członkowskie mogą lepiej przewidywać rosnące zagrożenia klimatyczne, rozumieć je i reagować na nie. Przedstawiono w nim również, w jaki sposób mogą one przygotować i wdrożyć strategie, które ratują życie, obniżają koszty i chronią dobrobyt w całej UE.

Komunikat stanowi odpowiedź na pierwszą w historii europejską ocenę ryzyka klimatycznego (EUCRA), raport naukowy Europejskiej Agencji Środowiska. Razem stanowią one wezwanie do działania na wszystkich szczeblach sprawowania rządów, a także dla sektora prywatnego i społeczeństwa obywatelskiego. Jasno określono w nich, w jaki sposób wszystkie główne sektory i obszary polityki są narażone na ryzyko związane z klimatem, jak poważne i pilne są zagrożenia oraz jak ważne jest jasne określenie, kto jest odpowiedzialny za przeciwdziałanie ryzyku.

Rok 2023 był najgorętszym rokiem w historii. Zgodnie ze sprawozdaniem z lutego usługi programu Copernicus w zakresie zmiany klimatu średnia temperatura na świecie z poprzednich 12 miesięcy przekroczyła próg 1,5 °C określony w porozumieniu paryskim. Ponieważ UE podejmuje kompleksowe działania w celu ograniczenia emisji i zmiany klimatu, musimy również podjąć działania, aby dostosować się do i tak nieuniknionych zmian oraz chronić ludzi i dobrobyt. Według badania Eurobarometru 77 % Europejczyków postrzega zmianę klimatu jako bardzo poważny problem, a więcej niż jeden na trzech Europejczyków (37 %) czuje się już osobiście narażony na zagrożenia klimatyczne.

Dzisiejszy komunikat pokazuje, w jaki sposób UE może skutecznie stawić czoła zagrożeniom i budować większą odporność na zmianę klimatu. Komisja proponuje szereg działań i będzie współpracować z innymi instytucjami UE, państwami członkowskimi, władzami regionalnymi i lokalnymi, obywatelami i przedsiębiorstwami w celu podjęcia działań następczych w związku z tymi sugestiami.

Przygotowanie społeczeństwa europejskiego do większej odporności na zmianę klimatu

W komunikacie Komisji podkreślono, że działania na rzecz poprawy odporności na zmianę klimatu mają zasadnicze znaczenie dla utrzymania funkcji społecznych i ochrony ludzi, konkurencyjności gospodarczej oraz zdrowia gospodarek i przedsiębiorstw UE. Jest to również niezbędne do sprawiedliwej i sprawiedliwej transformacji. Inwestowanie z góry w zmniejszenie naszej podatności na ryzyko klimatyczne pociągnie za sobą znacznie niższe koszty niż znaczne kwoty wymagane do odzyskania skutków zmiany klimatu, takich jak susze, powodzie, pożary lasów, choroby, niepowodzenia upraw lub fale upałów. Według ostrożnych szacunków szkody te mogłyby w przeciwnym razie zmniejszyć PKB UE o około 7 % do końca stulecia. Inwestycje w budynki odporne na zmianę klimatu, sieci transportowe i energetyczne mogłyby również stworzyć znaczące możliwości biznesowe i przynieść szersze korzyści gospodarce europejskiej, tworząc miejsca pracy wymagające wysokich kwalifikacji oraz przystępną cenowo czystą energię.

Aby pomóc UE i jej państwom członkowskim w zarządzaniu ryzykiem klimatycznym, w komunikacie określono cztery główne kategorie działań:

• Lepsze zarządzanie: Komisja wzywa państwa członkowskie do zadbania o to, by zagrożenia i obowiązki były lepiej zrozumiałe, oparte na najlepszych dowodach i dialogu. Identyfikacja „właścicieli ryzyka” jest kluczowym pierwszym krokiem. Komisja wzywa do ściślejszej współpracy w zakresie odporności na zmianę klimatu między szczeblem krajowym, regionalnym i lokalnym, aby zapewnić dostępność wiedzy i zasobów tam, gdzie są one najbardziej skuteczne. Odporność na zmianę klimatu jest w coraz większym stopniu uwzględniana we wszystkich politykach sektorowych, ale nadal występują niedociągnięcia w planowaniu i wdrażaniu na szczeblu krajowym. W komunikacie zauważono, że państwa członkowskie podjęły pierwsze kroki w celu uwzględnienia odporności na zmianę klimatu w swoich krajowych planach w dziedzinie energii i klimatu.
• Lepsze narzędzia służące wzmocnieniu pozycji właścicieli ryzyka: Decydenci, przedsiębiorstwa i inwestorzy muszą lepiej zrozumieć wzajemne powiązania między ryzykiem klimatycznym, inwestycjami i długoterminowymi strategiami finansowania. Może to dostarczyć właściwych sygnałów rynkowych, które pomogą wypełnić obecne luki w zakresie odporności i ochrony. Komisja udoskonali istniejące narzędzia, aby pomóc władzom regionalnym i lokalnym w lepszym przygotowaniu się na podstawie solidnych i rzetelnych danych. Komisja i Europejska Agencja Środowiska (EEA) zapewnią dostęp do kluczowych szczegółowych i lokalnych danych, produktów, aplikacji, wskaźników i usług. Aby pomóc w sytuacjach nadzwyczajnych, w 2025 r. satelitarna usługa ostrzegania o zagrożeniach Galileo (EWSS) będzie dostępna do przekazywania informacji alarmowych obywatelom, przedsiębiorstwom i organom publicznym, nawet w przypadku zdemontowania naziemnych systemów alarmowych. Znaczne luki w danych zostaną zmniejszone dzięki proponowanej ustawie o monitorowaniu lasów i ustawie o monitorowaniu gleby, które usprawnią narzędzia wczesnego ostrzegania przed pożarami lasów i innymi klęskami żywiołowymi oraz przyczynią się do dokładniejszej oceny ryzyka. W szerszym ujęciu Komisja będzie promować korzystanie z dostępnych systemów monitorowania, prognozowania i ostrzegania.
• Wykorzystanie polityki strukturalnej: polityka strukturalna w państwach członkowskich może być skutecznie wykorzystywana do zarządzania ryzykiem klimatycznym. Trzy obszary polityki strukturalnej są szczególnie obiecujące w zakresie zarządzania ryzykiem klimatycznym we wszystkich sektorach: lepsze planowanie przestrzenne w państwach członkowskich; uwzględnianie ryzyka związanego z klimatem w planowaniu i utrzymywaniu infrastruktury krytycznej; powiązanie mechanizmów solidarności na szczeblu UE, takich jak Unijny Mechanizm Ochrony Ludności, Fundusz Solidarności UE i inwestycje strukturalne w ramach polityki spójności, z odpowiednimi krajowymi środkami na rzecz odporności. Systemy ochrony ludności i zasoby ochrony ludności muszą być dostosowane do przyszłych wyzwań poprzez inwestowanie wzarządzanie ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymiprzez UE i państwa członkowskie, zdolności reagowania i wiedzę fachową, które można szybko rozmieścić ponad granicami. Powinno to w pełni uwzględniać ryzyko związane z klimatem w procesach zarządzania ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi.
• Odpowiednie warunki wstępne finansowania odporności na zmianę klimatu: Kluczowe znaczenie będzie miałouruchomienie wystarczających środków finansowych na rzecz odporności na zmianę klimatu, zarówno publicznych, jak i prywatnych. Komisja jest gotowa wspierać państwa członkowskie w usprawnianiu i uwzględnianiu ryzyka związanego z klimatem w krajowych procesach budżetowych. Aby zapewnić odporność wydatków UE na zmianę klimatu, Komisja uwzględni kwestie przystosowania się do zmiany klimatu przy wdrażaniu programów i działań UE w ramach zasady „nie czyń poważnych szkód”. Komisja zwoła tymczasową grupę refleksyjną ds. uruchamiania finansowania odporności klimatycznej. Grupa refleksyjna zgromadzi kluczowe podmioty przemysłowe oraz przedstawicieli publicznych i prywatnych instytucji finansowych, aby zastanowić się, w jaki sposób ułatwić finansowanie odporności na zmianę klimatu. Komisja wzywa państwa członkowskie do uwzględnienia zagrożeń klimatycznych przy uwzględnianiu kryteriów zrównoważenia środowiskowego w przetargach na konkurencyjne zamówienia publiczne, na przykład za pośrednictwem aktu w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie.

Z perspektywy sektorowej Komisja przedstawia konkretne propozycje działań w sześciu głównych klastrach oddziaływania: ekosystemy naturalne, woda, zdrowie, żywność, infrastruktura i środowisko zbudowane oraz gospodarka. Wdrożenie istniejącego prawodawstwa UE jest ważnym warunkiem skutecznego zarządzania ryzykiem w wielu z tych obszarów, a kluczowe środki przedstawiono w komunikacie.

Chociaż w komunikacie skoncentrowano się na zarządzaniu ryzykiem klimatycznym w Unii Europejskiej, UE jest również aktywna na szczeblu międzynarodowym w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom klimatycznym, a znaczna część naszego międzynarodowego finansowania działań związanych ze zmianą klimatu przeznaczana jest na działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Komisja będzie nadal dzielić się doświadczeniami, wiedzą i narzędziami w zakresie zarządzania ryzykiem klimatycznym na szczeblu międzynarodowym oraz uwzględniać zarządzanie ryzykiem klimatycznym w dwustronnych i wielostronnych dyskusjach.

Kontekst ogólny

Rekordowo wysokie przyspieszenie zakłóceń klimatu w 2023 r. spowodowało, że globalne ocieplenie osiągnęło 1,48 °C w stosunku do poziomu sprzed epoki przemysłowej, a spadek temperatury oceanów i lodu w Oceanie Antarktycznym znacznie odbiegał od wartości odnotowanych. Temperatura powietrza na powierzchni wzrosła jeszcze bardziej w Europie, przy czym najnowsza średnia z pięciu lat wynosi 2,2 °C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej. Europa ociepla się dwa razy szybciej niż reszta świata.

Aby uniknąć najgorszych skutków zmiany klimatu oraz chronić życie, zdrowie, gospodarkę i ekosystemy, należy ograniczyć emisje. Chociaż UE podejmuje działania na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, skutki zmiany klimatu już teraz odczuwają nas, a ryzyko będzie nadal wzrastać, co oznacza, że zasadnicze znaczenie mają również działania na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu.

W europejskiej ocenie ryzyka klimatycznego określono 36 głównych zagrożeń klimatycznych dla Europy w ramach pięciu szerokich klastrów: ekosystemy, żywność, zdrowie, infrastruktura i gospodarka. Ponad połowa zidentyfikowanych zagrożeń wymaga obecnie więcej działań, a osiem z nich jest szczególnie pilnych, głównie w celu ochrony ekosystemów, ochrony ludzi przed ciepłem, ochrony ludzi i infrastruktury przed powodziami i pożarami lasów.

Od czasu przyjęcia pierwszej strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w 2013 r. oraz zaktualizowanej strategii w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu przyjętej w lutym 2021 r. pod przewodnictwem Komisji Ursuli von der Leyen UE i jej państwa członkowskie poczyniły znaczne postępy w zrozumieniu zagrożeń klimatycznych, przed którymi stoją, i w przygotowaniach na nie. Krajowe oceny ryzyka związanego z klimatem są coraz częściej wykorzystywane do opracowywania polityki przystosowania się do zmiany klimatu. Gotowość społeczna jest jednak nadal niska ze względu na opóźnienie między opracowaniem polityki a jej wdrażaniem oraz szybkim wzrostem poziomu ryzyka.