Wypełniając swoje zobowiązanie do zmniejszenia obciążeń administracyjnych dla rolników w UE, Komisja Europejska zaproponowała przegląd niektórych przepisów wspólnej polityki rolnej (WPR) w celu wprowadzenia uproszczeń przy jednoczesnym utrzymaniu silnej, zrównoważonej i konkurencyjnej polityki w zakresie rolnictwa i żywności w UE.

Wnioski te, związane z warunkowością i planami strategicznymi WPR, mają na celu zmniejszenie obciążeń związanych z kontrolami dla rolników w UE i zapewnienie im większej elastyczności w spełnianiu niektórych warunków środowiskowych. Administracje krajowe skorzystają również z większej elastyczności w stosowaniu niektórych norm.

Dzisiejszy wniosek ustawodawczy jest bezpośrednią odpowiedzią na setki wniosków otrzymanych od organizacji reprezentujących rolników i państw członkowskichi stanowi uzupełnienie krótkoterminowych działań Komisji już prowadzonych w celu zmniejszenia obciążeń administracyjnych dla rolników.

Wniosek zapewnia właściwą równowagę między koniecznością utrzymania roli WPR we wspieraniu przejścia europejskiego rolnictwa na bardziej zrównoważone rolnictwo, oczekiwaniami rolników i państw członkowskich a celem, jakim jest szybkie osiągnięcie porozumienia między Parlamentem Europejskim a Radą.

Jest on starannie skalibrowany i ukierunkowany na utrzymanie wysokiego poziomu ambicji w zakresie środowiska i klimatu w obecnej WPR.

Aby odpowiedzieć na wszystkie obawy wyrażone w ostatnich tygodniach, Komisja przesyła również Radzie i Parlamentowi Europejskiemu dokument otwierający debatę, w którym przedstawiono szereg środków mających na celu poprawę pozycji rolników w łańcuchu dostaw żywności. Lista możliwych działań zostanie omówiona z ministrami rolnictwa na następnym posiedzeniu Rady.

Przedstawiony dziś pakiet wsparcia dla rolników w UE jest odpowiedzią na ostatnie konkluzje Rady Europejskiej, w których wezwano Komisję i Radę do zajęcia się wyzwaniami stojącymi przed unijnym sektorem rolnym.

Przewodnicząca Komisji Europejskiej, Ursula von der Leyen, powiedziała: „Komisja podejmuje zdecydowane i szybkie działania, aby wesprzeć naszych rolników w czasie, gdy zmagają się oni z licznymi wyzwaniami i problemami. Przedstawione dziś wnioski – opracowane w ścisłej współpracy z rolnikami, kluczowymi zainteresowanymi stronami, państwami członkowskimi i posłami do PE – oferują ukierunkowaną elastyczność, aby pomóc rolnikom w wykonywaniu ich ważnej pracy z większym zaufaniem i pewnością. Wysyłamy jasny sygnał, że polityka rolna dostosowuje się do zmieniających się realiów, a jednocześnie koncentruje się na kluczowym priorytecie ochrony środowiska i przystosowania się do zmiany klimatu. Komisja będzie nadal zdecydowanie opowiadać się za naszymi rolnikami, którzy utrzymują bezpieczeństwo żywnościowe UE i działają na pierwszej linii naszych działań na rzecz klimatu i środowiska.

Dostosowanie uwarunkowań do nowych realiów

W pierwszym roku wdrażania obecnej WPR (2023–2027) rolnicy w UE napotkali wyzwania związane z pełnym przestrzeganiem niektórych norm korzystnych dla środowiska i klimatu, zwanych „dobrymi warunkami rolnymi i środowiskowymi”. Ponieważ większość płatności w ramach WPR, które otrzymują rolnicy, jest związana z tym dziewięcioma normami, określa się je również jako warunki.

Komisja proponuje zatem ukierunkowany przegląd niektórych warunków w rozporządzeniu w sprawie planów strategicznych WPR. Przegląd dotyczy następujących warunków:

• Norma GAEC 8 dotycząca obiektów nieprodukcyjnych: Rolnicy w UE będą musieli zachować istniejące elementy krajobrazu na swoich gruntach, ale nie będą już zobowiązani do przeznaczania minimalnej części swoich gruntów ornych na obszary nieprodukcyjne, takie jak grunty ugorowane. Zamiast tego mogą dobrowolnie zdecydować się na utrzymanie części gruntów ornych nieprodukcyjnych lub ustanowienie nowych elementów krajobrazu (takich jak żywopłoty lub drzewa) i tym samym otrzymać dodatkowe wsparcie finansowe w ramach ekoprogramu, które wszystkie państwa członkowskie będą musiały zaoferować w swoich planach strategicznych WPR. Wszyscy rolnicy w UE będą zachęcani do utrzymania obszarów nieprodukcyjnych korzystnych dla różnorodności biologicznej, nie obawiając się utraty dochodów.
• Norma GAEC 7 dotycząca płodozmianu: Rolnicy w UE będą mogli spełnić ten wymóg, decydując się na rotację lub dywersyfikację upraw, w zależności od warunków, w jakich się znajdują, i jeżeli ich kraj postanowi włączyć opcję dywersyfikacji upraw do swoich planów strategicznych WPR. Elastyczność w zakresie dywersyfikacji upraw zamiast wyłącznie płodozmianu umożliwi rolnikom dotkniętym regularną suszą lub nadmiernymi opadami deszczu łatwiejsze spełnienie tego wymogu.
• Norma GAEC 6 dotycząca pokrywy glebowej w okresach wrażliwych: Państwa członkowskie będą miały znacznie większą elastyczność w określaniu okresów, które uznają za wrażliwe, oraz praktyk, które umożliwią spełnienie tego wymogu, w świetle warunków krajowych i regionalnych oraz w kontekście rosnącej zmienności pogody.

Oprócz tych konkretnych zmian Komisja proponuje, aby państwa członkowskie mogły zwolnić niektóre uprawy, typy gleby lub systemy rolnicze z obowiązku przestrzegania wymogów dotyczących uprawy, pokrywy glebowej oraz płodozmianu/dywersyfikacji upraw (odpowiednio GAECS 5, 6, 7). Możliwe mogą być również ukierunkowane wyłączenia umożliwiające zaoranie w celu odtworzenia trwałych użytków zielonych na obszarach Natura 2000 w przypadku szkód spowodowanych drapieżnikami lub gatunkami inwazyjnymi (GAEC 9). Wyłączeniate mogą zostać określone dla całego okresu WPR w planach strategicznych WPR. Powinny one być ograniczone pod względem obszaru i ustanawiane tylko wtedy, gdy okażą się konieczne do rozwiązania konkretnych problemów. Komisja Europejska dokona przeglądu niezbędnych zmian w celu zatwierdzenia wyłączeń i zachowania spójności z ogólnymi celami środowiskowymi planów.

W skrajnych przypadkach niekorzystnych warunków pogodowych uniemożliwiających rolnikom właściwe funkcjonowanie i przestrzeganie wymogów dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska państwa członkowskie mogą również wprowadzić tymczasowe odstępstwa. Odstępstwate powinny być ograniczone w czasie i mieć zastosowanie wyłącznie do beneficjentów, których to dotyczy.

Aby państwa UE mogły częściej dostosowywać swoje plany strategiczne WPR do zmieniających się warunków, Komisja proponuje podwojenie liczby dozwolonych co roku zmian. Wszelkie udane działania na rzecz uproszczenia muszą być prowadzone w ścisłej współpracy z administracjami krajowymi.

Ponadto Komisja proponuje zwolnienie małych gospodarstw o powierzchni poniżej 10 hektarów z kontroli i kar związanych z przestrzeganiem wymogów warunkowości. Znacznie zmniejszy to obciążenie administracyjne związane z kontrolami dla drobnych producentów rolnych, którzy stanowią 65 % beneficjentów WPR.

W planach strategicznych WPR 32 % całkowitego budżetu WPR (około 98 mld EUR) przeznaczono na dobrowolne działania służące osiągnięciu celów w zakresie środowiska, klimatu i dobrostanu zwierząt. Proponowane zmiany utrzymują ten bezprecedensowy budżet i zapewniają większą elastyczność w osiąganiu celów środowiskowych WPR.

Ponadto państwa członkowskie będą musiały dokonać przeglądu swoich planów strategicznych WPR do 31 grudnia 2025 r., jeżeli szczegółowe akty prawne dotyczące środowiska i klimatu (np. dotyczące ochrony dzikiego ptactwa i siedlisk przyrodniczych dzikiej fauny i flory oraz ochrony wód) zostaną zaktualizowane na szczeblu UE.

Poprawa wynagrodzeń rolników i ich pozycji w łańcuchu dostaw żywności

Wzmocnienie pozycji rolników w łańcuchu dostaw żywności jest jednym z kluczowych celów WPR. Na szczeblu UE wprowadzono już szereg środków mających na celu zapewnienie większej sprawiedliwości i ochronę rolników przed nieuczciwymi praktykami handlowymi. Chociaż stopień zaufania i współpracy między podmiotami w łańcuchu rośnie, pełne wdrożenie i egzekwowanie dostępnych narzędzi polityki wymaga czasu i należy zrobić więcej.

Aby wnieść wkład w toczące się dyskusje z ministrami rolnictwa i Parlamentem Europejskim, Komisja przedstawia kilka wariantów działań, które można by podjąć w perspektywie krótko- i średnioterminowej.

Po pierwsze, w ramach natychmiastowego rezultatu Komisja uruchomi obserwatorium kosztów produkcji, marż i praktyk handlowych w łańcuchu dostaw produktów rolno-spożywczych. Obserwatorium to,złożone z przedstawicieli wszystkich sektorów łańcucha dostaw żywności oraz przedstawicieli państw członkowskich i Komisji, zwiększy przejrzystość kosztów i marż w łańcuchu dzięki upublicznieniu danych i wymianie informacji w celu budowania zaufania między zainteresowanymi stronami i ustalenia wspólnej diagnozy sytuacji. Oczekuje się, że pierwsze posiedzenie odbędzie się latem tego roku.

Po drugie, Komisja proponuje warianty ukierunkowanych ulepszeń obecnych ram prawnych określonych w rozporządzeniu ustanawiającym wspólną organizację rynków produktów rolnych. Wariantyte obejmują wzmocnienie przepisów mających zastosowanie do umów zawieranych przez rolników z nabywcami w przemyśle spożywczym lub detalicznym oraz wzmocnienie organizacji producentów, aby umożliwić rolnikom współpracę i wspólne działanie w bardziej skuteczny sposób z innymi podmiotami w łańcuchu dostaw żywności. Celem jest pomoc w korygowaniu zakłóceń równowagi w łańcuchu przy jednoczesnym zachowaniu podstawowej zasady zorientowania na rynek. W tym samym duchu Komisja proponuje możliwość wprowadzenia nowych przepisów dotyczących transgranicznego egzekwowania nieuczciwych praktyk handlowych. Obecnie co najmniej 20 % produktów rolnych i spożywczych spożywanych w danym państwie członkowskim pochodzi z innego państwa członkowskiego. Istnieje potrzeba zacieśnienia współpracy między krajowymi organami egzekwowania prawa, w szczególności poprzez usprawnienie wymiany informacji i gromadzenie kar.

Po trzecie, Komisja przeprowadzi dogłębną ocenę dyrektywy w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w łańcuchu dostaw żywności, która obowiązuje od 2021 r. Pierwsze sprawozdanie zostanie przedstawione wiosną 2024 r., w którym przedstawione zostaną skonsolidowane postępy we wdrażaniu niniejszej dyrektywy przez państwa członkowskie. Sprawozdanie to zostanie następnie uwzględnione w bardziej szczegółowej ocenie, którą Komisja przedstawi w 2025 r., a w stosownych przypadkach mogą jej towarzyszyć wnioski ustawodawcze.

Dyskusje z państwami członkowskimi na temat tych możliwych środków będą się odbywać w kilku formatach, w szczególności na zbliżającym się posiedzeniu Rady ds. Rolnictwa w dniu 26 marca.