Komisja Europejska przyjęła komunikat z okazji drugiej rocznicy powstania Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) – kluczowego narzędzia stanowiącego podstawę planu odbudowy Europy NextGenerationEU o wartości 800 mld euro.

W komunikacie podsumowano konkretne dotychczasowe wyniki RRF – instrumentu, który stanowi bezprecedensowy podwójny impuls dla ekologizacji i cyfryzacji oraz dla inwestycji w państwach członkowskich. Przedstawiono również kolejne kroki mające wspierać dalszą realizację krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności. W załącznikach do komunikatu wyjaśniono aspekty techniczne oceny postępów państw członkowskich przez Komisję.

Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen powiedziała:  Nasz plan odbudowy NextGenerationEU stał się czymś więcej niż tylko niezbędną reakcją na pandemię COVID-19. Dwa lata po utworzeniu funduszu wypłaciliśmy już ponad 140 mld euro i z nadwyżką osiągnęliśmy nasze cele inwestycyjne w zakresie transformacji ekologicznej i cyfrowej. Obecnie, w kontekście brutalnej inwazji Rosji na Ukrainę i światowego kryzysu energetycznego, fundusz stał się kluczowym elementem naszego planu przemysłowego Zielonego Ładu. Będzie on wspierał państwa członkowskie na drodze do osiągnięcia zerowego poziomu netto emisji wraz z dodatkowym wsparciem finansowym REPowerEU. Okazało się, że NextGenerationEU może sprostać wielu różnym wyzwaniom, przed którymi stoi nasza Unia. Przełomowe reformy realizowane w ramach krajowych planów odbudowy państw członkowskich mają kluczowe znaczenie dla modernizacji i wzmocnienia Unii Europejskiej. Szybkie ich wdrażanie jest konieczne.

Wspieranie odbudowy po pandemii i jednoczesne stawianie czoła nowym wyzwaniom

Od czasu ustanowienia instrumentu dwa lata temu RRF przyczynia się do transformacji gospodarki państw członkowskich. Jest siłą sprawczą reform wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych i karnych we Włoszech, reform rynku pracy w Hiszpanii, poprawia przystępność cenową mieszkań na Łotwie, promuje inwestycje w morskie odnawialne źródła energii w Grecji oraz wspiera cyfryzację szkół i przedsiębiorstw w Portugalii.

Zmiany te są możliwe dzięki wyjątkowej konstrukcji instrumentu RRF, który łączy krajowe plany reform i inwestycji ze wspólnymi priorytetami i finansowaniem. W planach odbudowy i zwiększania odporności przygotowanych przez państwa członkowskie ok. 203 mld euro z łącznej kwoty środków przeznaczono na ograniczanie emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55 proc. do 2030 r. Ok. 131 mld euro przeznaczono na działania na rzecz transformacji cyfrowej gospodarek i społeczeństw Europy. Ok. 138 mld euro przeznaczono na wydatki socjalne i politykę społeczną dla następnego pokolenia.

Struktura Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności napędza pozytywny cykl zmian – reformy proponowane przez państwa członkowskie stanowią podstawę dla kolejnych inwestycji przewidzianych w ich planach odbudowy i zwiększania odporności, a także inwestycji finansowanych z innych funduszów UE, ze środków krajowych i, co najważniejsze, ze środków sektora prywatnego. W perspektywie średnioterminowej Komisja szacuje, że inwestycje finansowane z NextGenerationEU mogą podnieść PKB UE o około 1,5 proc. w 2024 r. i dalej stymulować tworzenie miejsc pracy.

RRF powstał w kontekście kryzysu związanego z COVID-19 w celu wsparcia odbudowy gospodarczej i społecznej państw członkowskich. Była to niezbędna reakcja na spowodowane pandemią spowolnienie gospodarcze. Stymuluje on reformy i inwestycje, przyspiesza transformację ekologiczną i cyfrową oraz zwiększa ogólną odporność Unii. Wdrażanie RRF odbywa się obecnie w zupełnie innym kontekście, a mianowicie w czasach wojny napastniczej Rosji prowadzonej przeciwko Ukrainie, wysokiej inflacji i kryzysu energetycznego.

W tym stale zmieniającym się otoczeniu RRF sprawdził się jako szczególnie elastyczny instrument, który może skutecznie stawić czoła różnym nowym wyzwaniom. Pozostaje zatem centralnym elementem naszych wysiłków na rzecz realizacji priorytetów związanych z bezpieczeństwem energetycznym UE, konkurencyjnością przemysłową i transformacją przemysłową w kierunku gospodarki o zerowej emisji netto.

Przyspieszenie wdrażania w celu realizacji priorytetów UE

Do tej pory Komisja wypłaciła w ramach RRF ponad 144 mld euro, z czego dotacje to 96 mld euro, a pożyczki to 48 mld euro. W miarę zbliżania się do drugiej połowy okresu obowiązywania RRF oczekiwanych jest znaczenie więcej wypłat. Państwa członkowskie powinny dołożyć wszelkich starań, aby w pełni wykorzystać możliwości oferowane przez RRF i realizować zadania zgodnie z terminami, do których zobowiązały się w swoich planach.

Oczekuje się, że wiosną 2023 r. państwa członkowskie uzupełnią swoje plany odbudowy i zwiększania odporności rozdziałami dotyczącymi REPowerEU, aby zapewnić wspólną reakcję na światowy kryzys energetyczny. Nowe i rozszerzone reformy i inwestycje ujęte w tych rozdziałach, finansowane z powiększonej puli finansowej RRF w wysokości do 270 mld euro, umożliwią państwom członkowskim szybkie uniezależnienie się UE od rosyjskich paliw kopalnych i przyspieszenie przejścia na czystą energię.

Państwo członkowskie powinny jak najszybciej zaproponować reformy i inwestycje napędzane planem REPowerEU, które przyczynią się również do realizacji synergii przewidzianych w unijnym planie przemysłowym Zielonego Ładu. Finansowane będą działania wspierające ekologizację przemysłu i unijne projekty przemysłu neutralnego emisyjnie, zachęcające do badań nad przełomowymi technologiami bezemisyjnymi oraz pomagające przemysłowi w kontekście wysokich cen energii, również przez ulgi podatkowe.

Przejrzystość i zaangażowanie zainteresowanych stron jako warunek poprawy wydajności i przewidywalności

Przyspieszone wdrażanie RRF i skuteczna realizacja jego celów idą w parze z wysokim poziomem przejrzystości funkcjonowania instrumentu. Komisja zawsze dąży do jak największej przejrzystości i przygotowała w związku z tym tabelę wyników w zakresie odbudowy i zwiększania odporności, zapewniającą w czasie rzeczywistym informacje na temat wypłat i postępów poczynionych przez państwa członkowskie.

Rozporządzenie REPowerEU dodatkowo poprawia przejrzystość dzięki zobowiązaniu państw członkowskich do publikowania informacji na temat 100 największych odbiorców końcowych w ramach każdego planu krajowego. Uwypukla również rolę zainteresowanych stron ze szczególnym uwzględnieniem władz lokalnych i regionalnych oraz partnerów społecznych, zwłaszcza na etapie przygotowywania rozdziałów REPowerEU.

W dzisiejszym komunikacie przedstawiono również dwa narzędzia wdrażania, które poprawiają przewidywalność i przejrzystość RRF. W załącznikach do komunikatu Komisja dzieli się swoimi ramami oceny osiągnięcia w sposób zadowalający kamieni milowych i wartości docelowych przy rozpatrywaniu wniosków o płatność. Komisja publikuje również metodykę ustalania kwoty, która ma zostać zawieszona w przypadku, gdy państwo członkowskie tylko częściowo osiągnie kamienie milowe i wartości docelowe dla danego wniosku o płatność. Narzędzia te uzupełniają wytyczne Komisji dotyczące zmiany planów w kontekście REPowerEU, przyjęte 1 lutego.

Co dalej?

Przyszłoroczna śródokresowa ocena RRF będzie kolejną okazją do podsumowania i oceny poczynionych postępów oraz wniosków wyciągniętych z wdrażania RRF.