Komisja Europejska przyjęła projekt rozporządzenia, które zharmonizuje w Unii przepisy prawa prywatnego międzynarodowego dotyczące pochodzenia dziecka.

Autorzy projektu skoncentrowali się na interesie i prawach dziecka. Nowe rozporządzenie zapewni jasność prawa wszystkim rodzinom, które znajdują się w sytuacji transgranicznej w UE – czy to dlatego, że przemieszczają się z jednego państwa członkowskiego do drugiego w celu podróżowania lub pobytu, czy też dlatego, że mają rodzinę lub majątek w innym państwie członkowskim. Jednym z kluczowych aspektów wniosku jest zapewnienie, aby pochodzenie dziecka ustalone w jednym państwie członkowskim było uznawane w pozostałych bez specjalnej procedury.

Przepisy prawa Unii – zgodnie z wykładnią Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości – w szczególności te dotyczące swobodnego przemieszczania się, już teraz przewidują, że pochodzenie dziecka ustalone w jednym państwie członkowskim powinno być uznawane w pozostałych państwach członkowskich do niektórych celów: dostępu do terytorium, prawa pobytu, niedyskryminacji w stosunku do obywateli. Nie dotyczy to jednak praw wynikających z przepisów krajowych.

Nowy projekt umożliwia dzieciom znajdującym się w sytuacji transgranicznej korzystanie z praw wynikających z pochodzenia na mocy ustawodawstwa krajowego. Chodzi tu o takie kwestie jak dziedziczenie, alimenty, piecza nad dzieckiem czy prawo rodziców do reprezentowania dziecka pod względem prawnym (w sprawach szkolnych lub zdrowotnych).

Ochrona praw dzieci

Obecnie w państwach członkowskich obowiązują różne przepisy krajowe dotyczące jurysdykcji, prawa właściwego i uznawania pochodzenia dziecka, co może stwarzać przeszkody prawne dla rodzin znajdujących się w sytuacji transgranicznej. Niekiedy konieczne jest wszczęcie postępowania administracyjnego, a nawet sądowego, aby pochodzenie dziecka zostało uznane, ale postępowania te są kosztowne i czasochłonne, a ich rezultaty – niepewne. Projekt ma więc na celu ochronę praw podstawowych dzieci, zapewnienie rodzinom pewności prawa oraz zmniejszenie kosztów i obciążeń prawnych w przypadku rodzin, a także w przypadku systemów administracyjnych i sądowych państw członkowskich.

Główne punkty projektu:

• Wskazanie jurysdykcji: we wniosku określono, które sądy państw członkowskich mają jurysdykcję w sprawach dotyczących pochodzenia dziecka, tak aby służyło to zabezpieczeniu najlepszego interesu dziecka;
• Wskazanie prawa właściwego: co do zasady prawem właściwym do ustalenia pochodzenia dziecka powinno być prawo państwa, w którym osoba rodząca ma miejsce zwykłego pobytu. Na wypadek gdyby ta zasada skutkowała ustaleniem pochodzenia dziecka tylko w odniesieniu do jednego rodzica, przewidziano też inne możliwości ustalenia tego pochodzenia w odniesieniu do obojga rodziców.
• Zasady uznawania pochodzenia dziecka: projekt przewiduje uznawanie orzeczeń sądowych i dokumentów urzędowych ustalających pochodzenie dziecka lub stanowiących dowód tego ustalenia. Co do zasady, pochodzenie dziecka ustalone w jednym państwie członkowskim powinno być uznawane w pozostałych państwach członkowskich bez specjalnej procedury.
• Ustanowienie europejskiego poświadczenia pochodzenia dziecka: dziecko (lub jego przedstawiciel prawny) może zwrócić się o wydanie takiego poświadczenia do państwa członkowskiego, które ustaliło pochodzenie dziecka, i wykorzystać je do udowodnienia pochodzenia w pozostałych państwach członkowskich. Komisja zaproponowała jednolity wzór, wspólny dla całej UE. Korzystanie z poświadczenia byłoby dla rodzin fakultatywne, ale miałyby one prawo o nie wystąpić i uzyskać jego uznanie w całej UE.

Projekt ten będzie uzupełniał inne unijne przepisy prawa prywatnego międzynarodowego dotyczące takich kwestii jak dziedziczenie. Nie harmonizuje on materialnego prawa rodzinnego, które pozostaje w gestii państw członkowskich.

Co dalej?

Wniosek Komisji musi zostać przyjęty jednomyślnie przez Radę po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego. Po upływie pięciu lat od wejścia w życie rozporządzenia Komisja oceni jego stosowanie przez państwa członkowskie i będzie wówczas mogła zaproponować zmiany do jego przepisów.

Kontekst

W orędziu o stanie Unii w 2020 r. przewodnicząca Komisji Ursula von der Leyen powiedziała: „Jeżeli jesteś rodzicem w jednym kraju, jesteś nim wszędzie”. Tym stwierdzeniem przewodnicząca odniosła się do konieczności zapewnienia, aby pochodzenie dziecka ustalone w jednym państwie członkowskim było uznawane do wszystkich celów we wszystkich innych państwach członkowskich.

Obywatele UE mogą mieszkać i pracować w różnych państwach członkowskich. Obywatele UE podróżują do innych państw członkowskich, podejmują tam pracę, kupują domy, zakładają rodziny. Obecnie przepisy obowiązujące w poszczególnych państwach różnią się, jeśli chodzi o uznawanie pochodzenia dziecka. Jeżeli więc rodzina znajdzie się w sytuacji transgranicznej, może stracić prawa wynikające z pochodzenia dziecka na mocy prawa krajowego.  Nieuznawanie pochodzenia zagraża podstawowym prawom dzieci, w tym ich prawu do tożsamości, niedyskryminacji oraz do życia prywatnego i rodzinnego.

Wniosek ten został wymieniony jako kluczowe działanie w strategii UE na rzecz praw dziecka oraz w strategii UE na rzecz równości osób LGBTIQ. Parlament Europejski z zadowoleniem przyjął inicjatywę Komisji w rezolucji w sprawie ochrony praw dziecka w postępowaniu w sprawach cywilnych, administracyjnych i rodzinnych oraz w rezolucji w sprawie praw osób LGBTIQ w UE. W konkluzjach Rady w sprawie strategii UE na rzecz praw dziecka podkreślono, że prawa dziecka są powszechne, że każde dziecko powinno móc korzystać z tych samych praw bez jakiejkolwiek dyskryminacji oraz że we wszystkich działaniach dotyczących dzieci – podejmowanych przez organy publiczne lub instytucje prywatne – należy przede wszystkim uwzględniać najlepszy interes dziecka.