Komisja Europejska zatwierdziła polski program pomocy o wartości ok. 1 mld euro (4,7 mld zł) w celu wsparcia płynności finansowej producentów rolnych w związku z wojną Rosji przeciwko Ukrainie.

Program został zatwierdzony na podstawie tymczasowych ram pomocy państwa w sytuacjach kryzysowych i w okresie transformacji, przyjętych przez Komisję 9 marca 2023 r. w celu wsparcia działań w sektorach, które mają kluczowe znaczenie dla przyspieszenia zielonej transformacji i zmniejszenia zależności od paliw. Nowymi ramami częściowo zmieniono treść i przedłużono obowiązywanie tymczasowych ram kryzysowych, które przyjęto 23 marca 2022 r., aby umożliwić państwom członkowskim wspieranie gospodarki w kontekście obecnego kryzysu geopolitycznego. Wcześniej zmieniono je już 20 lipca 2022 r. i 28 października 2022 r..

Polski środek pomocy

W oparciu o tymczasowe ramy pomocy państwa w sytuacjach kryzysowych i w okresie transformacji Polska zgłosiła Komisji program o wartości ok. 1 mld euro (4,7 mld zł) służący wsparciu płynności finansowej producentów rolnych w związku z wojną Rosji przeciwko Ukrainie.

Środek ten przewiduje wypłatę ograniczonych kwot pomocy w postaci dotacji bezpośrednich.

Celem środka jest wsparcie producentów rolnych, którzy obecnie borykają się z niedoborem płynności finansowej w wyniku wzrostu kosztów nawozów mineralnych oraz z niestabilnością na rynku rolnym, spowodowaną trwającym kryzysem.

Komisja uznała, że program zgłoszony przez władze polskie jest zgodny z warunkami określonymi w tymczasowych ramach pomocy państwa w sytuacjach kryzysowych i w okresie transformacji. W szczególności: (i) wartość pomocy nie przekroczy 250 tys. euro na beneficjenta oraz (ii) pomoc zostanie przyznana najpóźniej do dnia 31 grudnia 2023 r.

Komisja uznała, że zgłoszony przez Polskę program jest konieczny, właściwy i proporcjonalny do zaradzenia poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego, zgodnie z art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE i warunkami określonymi w tymczasowych ramach pomocy państwa w sytuacjach kryzysowych i w okresie transformacji. W związku z tym Komisja zatwierdziła środek pomocy na podstawie unijnych zasad pomocy państwa.

Kontekst

9 marca 2023 r. Komisja przyjęła nowe tymczasowe ramy pomocy państwa w sytuacjach kryzysowych i w okresie transformacji, aby wspierać środki wsparcia w sektorach, które mają kluczowe znaczenie dla przejścia na gospodarkę o zerowej emisji netto, zgodnie z planem przemysłowym Zielonego Ładu. Wraz ze zmianą ogólnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych, którą Komisja zatwierdziła tego samego dnia, tymczasowe ramy pomocy państwa w sytuacjach kryzysowych i w okresie transformacji pomagają przyspieszyć inwestycje i finansowanie na rzecz produkcji czystych technologii w Europie. Zmiany te pomagają również państwom członkowskim w realizacji konkretnych projektów przewidzianych w krajowych planach odbudowy i zwiększania odporności i wchodzących w zakres tych przepisów.

Nowe ramy częściowo zmieniają i przedłużają tymczasowe ramy kryzysowe, które przyjęto 23 marca 2022 r., aby umożliwić państwom członkowskim wykorzystanie elastyczności przewidzianej w zasadach pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki w kontekście wojny Rosji przeciwko Ukrainie. Tymczasowe ramy kryzysowe zmieniono 20 lipca 2022 r. w celu uzupełnienia pakietu „Oszczędzanie gazu na bezpieczną zimę” oraz zgodnie z celami planu REPowerEU. Kolejny raz tymczasowe ramy kryzysowe zmieniono 28 października 2022 r. zgodnie z rozporządzeniem w sprawie interwencji w sytuacji nadzwyczajnej w celu rozwiązania problemu wysokich cen energii oraz rozporządzeniem w sprawie zwiększenia solidarności dzięki lepszej koordynacji zakupów gazu, wiarygodnym poziomom odniesienia cen i transgranicznej wymianie gazu.

W tymczasowych ramach pomocy państwa w sytuacjach kryzysowych i w okresie transformacji przewidziano, że państwa członkowskie mogą udzielać następujących rodzajów pomocy:

• Wypłaty ograniczonych kwot pomocy w dowolnej formie dla przedsiębiorstw dotkniętych obecnym kryzysem lub wynikającymi z niego sankcjami i środkami odwetowymi. Maksymalną kwotę pomocy podwyższono do 250 tys. euro w rolnictwie, 300 tys. euro w sektorach rybołówstwa i akwakultury oraz 2 mln euro we wszystkich pozostałych sektorach.
• Wsparcie płynności w formie gwarancji państwowych i subsydiowanych pożyczek. W wyjątkowych przypadkach i z zastrzeżeniem ścisłych zabezpieczeń państwa członkowskie mogą udzielić przedsiębiorstwom energetycznym na potrzeby ich działalności handlowej gwarancji publicznych przekraczających 90 % pokrycia, jeżeli są one udzielane jako nierzeczywiste zabezpieczenie finansowe kontrahentom centralnym lub członkom rozliczającym.
• Pomoc rekompensująca wysokie ceny energii. Pomoc ta, przyznawana w dowolnej formie, częściowo zrekompensuje przedsiębiorstwom – w szczególności energochłonnym użytkownikom energii – dodatkowe koszty wynikające z wyjątkowego wzrostu cen gazu i energii elektrycznej. Kwota pomocy indywidualnej może być obliczana na podstawie historycznego lub obecnego zużycia przy uwzględnieniu potrzeby utrzymania zachęt rynkowych do zmniejszania zużycia energii oraz utrzymania ciągłości działalności gospodarczej. Ponadto państwa członkowskie mogą udzielać wsparcia w sposób elastyczny, m.in. na rzecz szczególnie dotkniętych sektorów energochłonnych, z zastrzeżeniem zabezpieczeń zapobiegających nadmiernej rekompensacie i zachęcających do zmniejszania śladu węglowego w przypadku pomocy o wartości przekraczającej 50 mln euro. Zachęca się również państwa członkowskie do rozważenia, w sposób niedyskryminacyjny, ustanowienia wymogów związanych z ochroną środowiska lub bezpieczeństwem dostaw. Dalsze szczegółowe informacje na temat możliwości uzyskania wsparcia ze względu na wysokie ceny energii, w tym metod obliczania kwot pomocy indywidualnej, są dostępne tutaj.
• Środki przyspieszające wprowadzanie energii odnawialnej. Państwa członkowskie mogą ustanawiać programy inwestycji we wszelkie odnawialne źródła energii, w tym wodór odnawialny, biogaz i biometan, a także w magazynowanie energii i energię cieplną ze źródeł odnawialnych, m.in. stosowanie pomp ciepła. W ramach tych programów dopuszcza się uproszczone procedury przetargowe, które można szybko wdrożyć, przy jednoczesnym zapewnieniu wystarczających zabezpieczeń w celu ochrony równych warunków działania. Możliwe jest w szczególności ustanawianie programów ukierunkowanych na konkretną technologię, która wymaga wsparcia ze względu na szczególne cechy krajowego koszyka energetycznego. Warunki przyznawania pomocy na rzecz małych projektów i mniej rozwiniętych technologii, jak np. wodór odnawialny, zostały uproszczone poprzez zniesienie wymogu przetargów konkurencyjnych, pod warunkiem stosowania pewnych zabezpieczeń.
• Środki ułatwiające obniżenie emisyjności procesów przemysłowych. Aby jeszcze bardziej przyspieszyć dywersyfikację dostaw energii, państwa członkowskie mogą wspierać inwestycje służące odchodzeniu od paliw kopalnych, w szczególności poprzez elektryfikację, środki efektywności energetycznej oraz wprowadzanie wodoru odnawialnego i wodoru elektrolitycznego spełniającego określone warunki. Rozszerzono przy tym możliwości wspierania dekarbonizacji procesów przemysłowych przechodzących na paliwa wodorowe. Państwa członkowskie mogą (i) ustanawiać nowe programy oparte na przetargach albo (ii) bezpośrednio wspierać projekty bez organizowania przetargów, przy czym obowiązywać będą pewne ograniczenia wielkości wkładu ze środków publicznych przypadającego na jedną inwestycję. Wprowadzone zostaną specjalne premie uzupełniające przyznawane małym i średnim przedsiębiorstwom oraz w przypadku szczególnie energooszczędnych rozwiązań. W sytuacjach udzielania wsparcia bez przetargu wprowadzono kolejną, prostszą metodę określania maksymalnego poziomu wsparcia.
• Środki wspierające ograniczanie zapotrzebowania na energię elektryczną, zgodnie z rozporządzeniem UE w sprawie interwencji w sytuacji nadzwyczajnej w celu rozwiązania problemu wysokich cen energii.
• Środki dalszego przyspieszenia inwestycji w sektorach kluczowych dla przejścia na gospodarkę o zerowej emisji netto. Środki te umożliwiają wsparcie inwestycyjne na rzecz produkcji sprzętu strategicznego, a mianowicie akumulatorów, paneli słonecznych, turbin wiatrowych, pomp ciepła i elektrolizerów oraz na rzecz wychwytywania i składowania dwutlenku węgla, a także na rzecz produkcji kluczowych komponentów oraz produkcji i recyklingu powiązanych surowców krytycznych. Oznacza to konkretnie, że państwa członkowskie mogą opracowywać proste i skuteczne systemy wsparcia ograniczonego do określonego odsetka kosztów inwestycji i do konkretnych kwot nominalnych w zależności od lokalizacji inwestycji i wielkości beneficjenta. Dopuszcza się większe wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) oraz przedsiębiorstw zlokalizowanych w regionach niekorzystnym położeniu, aby zapewnić należyte uwzględnienie celów spójności. Ponadto – w wyjątkowych przypadkach i z zastrzeżeniem szeregu zabezpieczeń – państwa członkowskie mogą udzielać większego wsparcia poszczególnym przedsiębiorstwom w przypadku realnego ryzyka przekierowania inwestycji poza Europę. Więcej informacji o możliwościach uzyskania wsparcia na środki służące przyspieszeniu przejścia na gospodarkę o zerowym poziomie netto można znaleźć tutaj.

Podmioty kontrolowane przez Rosję, które zostały objęte sankcjami, są wyłączone z zakresu stosowania tych środków.

Środki szczególnie istotne dla przyspieszenia transformacji ekologicznej i zmniejszenia zależności od paliw będą obowiązywać do 31 grudnia 2025 r. Dotyczy to w szczególności środków przyspieszających wprowadzanie energii odnawialnej i magazynowania energii, środków ułatwiających dekarbonizację procesów przemysłowych oraz środków służących dalszemu przyspieszeniu inwestycji w sektorach kluczowych dla przejścia na gospodarkę o zerowej emisji netto.

Pozostałe przepisy tymczasowych ram kryzysowych służące udzielaniu natychmiastowego wsparcia w obliczu kryzysu (ograniczone kwoty pomocy, wsparcie płynnościowe w postaci gwarancji państwowych i pożyczek subsydiowanych, pomoc na zrekompensowanie wysokich cen energii, środki wspierające zmniejszenie zapotrzebowania na energię elektryczną) nadal mają zastosowanie do 31 grudnia 2023 r. W trosce o zapewnienie pewności prawa Komisja oceni w późniejszym terminie, czy konieczne jest przedłużenie obowiązywania ram.

Tymczasowe ramy pomocy państwa w sytuacjach kryzysowych i w okresie transformacji stanowią uzupełnienie szerokich możliwości państw członkowskich w zakresie opracowywania środków zgodnie z obowiązującymi unijnymi zasadami pomocy państwa. Przepisy UE w sprawie pomocy państwa umożliwiają państwom członkowskim przykładowo wspieranie przedsiębiorstw mających problemy z płynnością i potrzebujących natychmiastowej pomocy. Ponadto art. 107 ust. 2 lit. b) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zezwala państwom członkowskim na wypłacanie przedsiębiorstwom odszkodowań za szkody spowodowane zdarzeniami nadzwyczajnymi – na przykład obecną sytuacją kryzysową.

Wersja jawna decyzji zostanie udostępniona pod numerem sprawy SA.107307 w rejestrze pomocy państwa na stronie internetowej Komisji poświęconej konkurencji po wyjaśnieniu wszelkich kwestii związanych z poufnością. Wykaz nowych decyzji dotyczących pomocy państwa opublikowanych w internecie i Dzienniku Urzędowym zamieszczany jest w cotygodniowym biuletynie internetowym dotyczącym konkurencji.