Komisja Europejska przyjęła komunikat dotyczący dyrektywy w sprawie tymczasowej ochrony.

Dyrektywę uruchomiono po raz pierwszy 4 marca 2022 r., w odpowiedzi na rosyjską agresję na Ukrainę.

Od tego czasu natychmiastową ochronę w UE otrzymały niemal 4 miliony osób, z czego ponad 3 miliony w pierwszej połowie 2022 r. Wszyscy zarejestrowani zyskali prawo dostępu do rynku pracy, kształcenia, opieki zdrowotnej oraz zakwaterowania. Reakcja UE na wojną w Ukrainie raz jeszcze dowodzi, co możemy osiągnąć, gdy działamy zjednoczeni razem – w Unii Europejskiej. Dyrektywa w sprawie tymczasowej ochrony okazała się kluczowym instrumentem w kontekście udzielania natychmiastowej ochrony w UE. Powinna ona nadal wchodzić w skład zestawu środków dostępnych na szczeblu UE.

W przedmiotowym komunikacie podsumowano wdrażanie dyrektywy na przestrzeni minionego roku, wnioski oraz doświadczenia, a także wskazano priorytetowe obszary, w których należy podejmować dalsze starania.

Reakcja UE w skrócie

Dyrektywa zapewniła natychmiastową ochronę przy jednoczesnym ograniczeniu formalności do minimum. Uzupełniła ona ponadto tę ochronę kompleksowym i ujednoliconym zestawem praw, wśród których znalazły się:

Dostęp do rejestracji i dokumentacji: państwa członkowskie szybko ustanowiły procedury rejestracji i wydawania niezbędnej dokumentacji.

Specjalna ochrona dzieci: do tej pory blisko jedna piąta ukraińskich dzieci znalazła schronienie w UE.

Dostęp do edukacji i szkolenia zawodowego: na początku roku szkolnego we wrześniu ubiegłego roku w systemach edukacyjnych w całej UE zarejestrowanych było około pół miliona ukraińskich dzieci.

Przeciwdziałanie ryzyku związanemu z handlem ludźmi i wspieranie ofiar zbrodni wojennych: UE wprowadziła w życie wspólny plan zwalczania handlu ludźmi, aby zwiększyć świadomość osób przesiedlonych i zapobiegać handlowi ludźmi.

Dostęp do opieki zdrowotnej i świadczeń socjalnych: do 20 państw UE i EOG ewakuowano niemal 2 tys. ukraińskich pacjentów; w większości państw członkowskich osobom uciekającym przed wojną zaoferowano wsparcie w zakresie zdrowia psychicznego i psychospołeczne.

Dostęp do zatrudnienia: w całej Europie zatrudnionych jest około miliona osób przesiedlonych, zaś UE utworzyła pilotażową pulę talentów, aby wspierać integrację na rynku pracy.

Dostęp do zakwaterowania i lokali mieszkalnych: wytyczne dotyczące „bezpiecznych domów” służą państwom członkowskim, władzom regionalnym i lokalnym oraz społeczeństwu obywatelskiemu wsparciem w organizowaniu prywatnych inicjatyw mieszkaniowych. Komisja przeznaczyła kwotę w wysokości 5,5 mln euro na projekt prowadzony przez Międzynarodową Federację Czerwonego Krzyża, który wspiera wdrożenie bezpiecznych domów i uruchomiła zaproszenie do składania wniosków o dotacje na projekty służące dalszemu promowaniu programów sponsorowania prywatnego.

Decydującą rolę w zapewnieniu skoordynowanej reakcji odegrała platforma solidarności z Ukrainą, utworzona przez Komisję niezwłocznie po uruchomieniu dyrektywy.

Komisja i jej agencje zapewniły państwom członkowskim wsparcie operacyjne we wdrażaniu dyrektywy. Agencja UE ds. Azylu udziela wsparcia 13 państw członkowskich w zakresie zgłaszanych przez nie potrzeb dotyczących azylu, przyjmowania i tymczasowej ochrony. W państwach członkowskich pierwszej linii oraz w Mołdawii rozmieszczono około 200 pracowników Fronteksu, którzy pomagają w zarządzaniu granicami. Również Europol oddelegował do pięciu państw członkowskich i Mołdawii swoich pracowników i zaproszonych funkcjonariuszy, którzy przeprowadzają dodatkowe kontrole bezpieczeństwa. W państwach członkowskich utworzono trzy centra Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności, a za ich pomocą przekazano Ukrainie ponad 80 tys. ton pomocy rzeczowej.

UE zapewniła również wsparcie finansowe w celu zaspokojenia potrzeb osób przesiedlonych. Za pośrednictwem pakietów CARE i FAST-CARE UE przeznaczyła dodatkowe środki w wysokości 13,6 mld euro. Z tej kwoty 1 mld euro przeprogramowano w ramach funduszy spójności, zaś 400 mln euro udostępniono w ramach funduszy w obszarze spraw wewnętrznych.

UE zacieśniła współpracę z partnerami międzynarodowymi, takimi jak Stany Zjednoczone, Kanada i Zjednoczone Królestwo, a także z odpowiednimi organizacjami międzynarodowymi.

Co dalej?

Unia Europejska jest gotowa wspierać Ukrainę tak długo, jak długo będzie to konieczne. Ochrona została już przedłużona do marca 2024 r., można będzie przedłużyć ją dalej – do 2025 r. W razie potrzeby Komisja jest gotowa podjąć niezbędne działania w celu takiego przedłużenia. Jednocześnie UE stosować będzie zdecydowane i skoordynowane podejście, pozwalające na płynne przechodzenie do alternatywnych statusów prawnych, które umożliwiają korzystanie z praw po upływie maksymalnego okresu tymczasowej ochrony, a także na udzielanie ukierunkowanego wsparcia osobom, które po ucieczce z Ukrainy pragną wrócić do domu.

Na podstawie doświadczeń zgromadzonych w ciągu dwunastu miesięcy wdrażania Komisja uważa, że dyrektywa w sprawie tymczasowej ochrony powinna nadal wchodzić w skład zestawu środków dostępnych na szczeblu UE. Komisja będzie współpracować ze współprawodawcami i zagwarantuje, aby Unia Europejska wyposażona była w narzędzia, których będzie potrzebować w przyszłości, oraz aby istniało odpowiednie powiązanie z wnioskiem Komisji dotyczącym rozporządzenia w sprawie reagowania na sytuacje kryzysowe i spowodowane działaniem siły wyższej. 

Kontekst

4 marca 2022 r., zaledwie tydzień po inwazji sił rosyjskich na Ukrainę, uruchomiono dyrektywę w sprawie tymczasowej ochrony. Było to możliwe dzięki jednomyślnej decyzji państw członkowskich na wniosek Komisji. Platforma solidarności z Ukrainą, stworzona przez Komisję na początku wojny, skupia instytucje UE, państwa członkowskie, państwa stowarzyszone w ramach Schengen, agencje UE, organizacje międzynarodowe, władze Ukrainy i Mołdawii. Jest to nieformalne i elastyczne forum dyskusji na temat kwestii operacyjnych, pozwalające na koordynowanie wsparcia w terenie. Do szybkiego utworzenia platformy rejestracji tymczasowej ochrony przyczyniły się wymiana informacji i gromadzenie dokładnych danych za pośrednictwem sieci stworzonej na potrzeby unijnego planu gotowości do reagowania w obszarze migracji i na wypadek kryzysu migracyjnego oraz prace Agencji UE ds. Azylu.