Komisja opublikowała sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej na 2024 r., w którym opisano, w jaki sposób UE radziła sobie z bezprecedensowymi wyzwaniami w krajobrazie polityki energetycznej w trakcie obecnej kadencji Komisji, zapewniając UE ramy regulacyjne umożliwiające przejście na czystą energię i tworząc podstawy dla ponownego wzrostu gospodarczego i konkurencyjności.

Co istotne, w ostatnich latach UE zdołała stawić czoła krytycznym zagrożeniom dla bezpieczeństwa dostaw energii, odzyskać kontrolę nad rynkiem i cenami energii oraz przyspieszyć transformację w kierunku neutralności klimatycznej:

• Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych powoduje załamanie nowych zapisów zdolności wytwórczych. W pierwszej połowie 2024 r. połowa produkcji energii elektrycznej w UE pochodziła ze źródeł odnawialnych.
• Udział rosyjskiego gazu w przywozie do UE spadł z 45 % w 2021 r. do 18 % do czerwca 2024 r., natomiast przywóz od zaufanych partnerów, takich jak Norwegia i USA, wzrósł.
• W okresie od sierpnia 2022 r. do maja 2024 r. zmniejszyliśmy zapotrzebowanie na gaz o 138 mld metrów sześciennych.
• 19 sierpnia 2024 r. UE osiągnęła swój cel w zakresie magazynowania gazu w okresie zimowym na poziomie 90 %, na długo przed terminem 1 listopada.
• Ceny energii są bardziej stabilne i pozostają znacznie poniżej szczytowych poziomów kryzysu energetycznego z 2022 r.
• W latach 1990–2022 emisje gazów cieplarnianych w UE spadły o 32,5 %, podczas gdy w tym samym okresie gospodarka UE wzrosła o około 67 %.
• Na szczeblu międzynarodowym UE przewodziła globalnej inicjatywie mającej na celu potrojenie zdolności w zakresie energii ze źródeł odnawialnych i podwojenie poprawy efektywności energetycznej w ramach odchodzenia od paliw kopalnych, co zostało zatwierdzone przez wszystkie strony podczas COP28 w Dubaju.

Poczyniono znaczne postępy w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych. Energia wiatrowa wyprzedziła gaz, aby stać się drugim co do wielkości źródłem energii elektrycznej w UE za energią jądrową, a do pierwszej połowy 2024 r. energia ze źródeł odnawialnych wygenerowała 50 % energii elektrycznej w UE. W 2022 r. zużycie energii pierwotnej w UE ponownie wykazywało tendencję spadkową, spadając o 4,1 %. Aby do 2030 r. UE mogła osiągnąć cel polegający na zmniejszeniu zużycia energii końcowej o 11,7 %, konieczne będzie jednak dalsze zwiększenie wysiłków na rzecz efektywności energetycznej. Konieczna jest dalsza poprawa, zwłaszcza w zakresie ogólnej elektryfikacji urządzeń grzewczych i tempa renowacji budynków. Konieczne są wzmożone wysiłki w celu rozwiązania problemu wysokich cen energii. Ma to kluczowe znaczenie dla poprawy konkurencyjności przemysłu UE i przyspieszenia inwestycji w zintegrowane sieci infrastruktury w Europie, które mają zasadnicze znaczenie dla elektryfikacji gospodarki europejskiej.

W sprawozdaniu przypomniano, że wszystkie państwa członkowskie muszą jak najszybciej przedłożyć ostateczne zaktualizowane krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu, aby zapewnić wspólne osiągnięcie celów w zakresie energii i klimatu na 2030 r. Z oceny projektów zaktualizowanych krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu opublikowanej w grudniu 2023 r. wynika, że państwa członkowskie poczyniły krok we właściwym kierunku, ale nie jest to jeszcze wystarczające, aby ograniczyć emisje gazów cieplarnianych netto o co najmniej 55 % do 2030 r., i muszą uwzględnić zalecenia Komisji dotyczące ich ostatecznych planów. Komisja opublikowała dziś również sprawozdanie na temat funkcjonowania rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu, w którym stwierdzono, że rozporządzenie odgrywa ważną rolę w utrzymaniu UE na dobrej drodze do osiągnięcia jej celów na 2030 r. poprzez uspójnienie, zintegrowanie i uproszczenie planowania i sprawozdawczości.

W przyszłości trzeba będzie zająć się nowymi i pojawiającymi się wyzwaniami, takimi jak obecna luka ambicyjna w zakresie odnawialnych źródeł energii i celów w zakresie efektywności energetycznej, wzrost ubóstwa energetycznego, różnica cen energii w porównaniu z innymi światowymi konkurentami oraz ryzyko nowych strategicznych krytycznych zależności. Będą one wymagały zdecydowanej reakcji politycznej i radykalnej zmiany wysiłków na szczeblu UE i państw członkowskich poprzez większą koordynację, integrację rynku i wspólne działania.

UE nadal stoi w obronie Ukrainy w obliczu nieustających rosyjskich ataków na jej system energetyczny. Synchronizacja sieci ukraińskich i mołdawskich z europejską siecią kontynentalną pomogła ustabilizować ukraiński system elektroenergetyczny, a zdolność wymiany energii elektrycznej osiągnęła obecnie 1,7 GW w handlu komercyjnym. Umożliwia również Ukrainie korzystanie z importu w sytuacjach nadzwyczajnych. Do 31 lipca 2024 r. ponad 40 % wszystkich darowizn od państw członkowskich przeznaczono na sektor energetyczny, a łączny wkład Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności szacuje się na ponad 900 mln EUR. Do czerwca 2024 r. z Funduszu Wsparcia Energetycznego Ukrainy (UESF) uruchomiono również ponad 500 mln EUR. Ponadto unijny Instrument na rzecz Ukrainy o wartości 50 mld EUR zapewni spójne finansowanie, aby pomóc Ukrainie w odbudowie i trwałym wzroście gospodarczym do 2027 r.

Zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego i konkurencyjności

Unijni producenci stoją w obliczu rosnącej konkurencji w zakresie technologii neutralnych emisyjnie na rynkach światowych i krajowych. W sprawozdaniu przypomniano o znaczeniu aktu w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie i aktu w sprawie surowców krytycznych, a także reformy struktury rynku energii elektrycznej dla sprostania tym wyzwaniom. W dzisiejszym sprawozdaniu uznano również potrzebę wykorzystania partnerstw z przemysłem w celu przyspieszenia rozwoju technologii neutralnych emisyjnie i wzmocnienia bazy produkcyjnej UE. Ważną rolę odegrają sojusze przemysłowe, takie jak europejski sojusz na rzecz baterii, europejski sojusz na rzecz czystego wodoru, sojusz przemysłowy na rzecz fotowoltaiki słonecznej, sojusz przemysłowy w łańcuchu wartości paliw odnawialnych i niskoemisyjnych oraz sojusz na rzecz małych reaktorów modułowych. Dialogi Komisji na temat czystej transformacji z przemysłem i partnerami społecznymi będą wspierać wdrażanie Europejskiego Zielonego Ładu.

Kluczową rolę odgrywa również fundusz innowacyjny, którego szacunkowy budżet do 2030 r. wynosi około 40 mld EUR. Europejski Bank Wodoru, finansowany z funduszu innowacyjnego EU ETS, działa i przeprowadził pierwszą udaną rundę aukcji UE, przyznając prawie 720 mln euro na 7 projektów w zakresie wodoru odnawialnego w Europie.

Wzmocnienie pozycji konsumentów w procesie przechodzenia na czystą gospodarkę

Dzięki nowym przepisom dotyczącym rynku energii, takim jak zreformowana struktura rynku energii elektrycznej, osoby znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji będą lepiej chronione przed odłączeniem. W przypadku kryzysu cen gazu ziemnego państwa członkowskie mogą wprowadzić środki mające na celu ochronę konsumentów i zapewnienie dostępu do przystępnej cenowo energii i podstawowych usług społecznych. Obejmuje to interwencje w zakresie ustalania cen na poziomie detalicznym w celu ochrony konsumentów przed nadmiernie wysokimi cenami.

Społeczny Fundusz Klimatyczny będzie również kluczowym instrumentem umożliwiającym uruchomienie co najmniej 86,7 mld EUR na lata 2026–2032, finansowanych z dochodów z ETS i co najmniej 25 % ze współfinansowania przez państwa członkowskie. Fundusz będzie wspierał środki strukturalne i inwestycje w renowacje zwiększające efektywność energetyczną, dostęp do przystępnych cenowo i energooszczędnych mieszkań, czyste ogrzewanie i chłodzenie oraz integrację energii ze źródeł odnawialnych, a także w bezemisyjne i niskoemisyjne mobilność i transport. Istnieje również możliwość zapewnienia tymczasowego bezpośredniego wsparcia dochodu.

Tło

Niniejsze sprawozdanie jest publikowane co roku, aby podsumować postępy UE w realizacji celów unii energetycznej. Po zeszłorocznym sprawozdaniu na temat stanu unii energetycznej dotyczącym wyzwań i osiągnięć w latach 2020–2023 tegoroczne sprawozdanie zawiera aktualne informacje na temat tego, w jaki sposób UE z powodzeniem podjęła działania w odpowiedzi na bezprecedensowe wydarzenia i wyzwania w ostatnim roku obecnej kadencji Komisji.

Pierwsza część sprawozdania pokazuje, w jaki sposób ambitne cele w zakresie energii i klimatu w ramach Europejskiego Zielonego Ładu stanowiły podstawę unijnej strategii reagowania kryzysowego i planu REPowerEU. Przedstawiono w nim również działania mające na celu zwiększenie konkurencyjności przemysłu europejskiego. W drugiej części przeanalizowano stan realizacji unii energetycznej we wszystkich jej pięciu wymiarach: Bezpieczeństwo, solidarność i zaufanie; 2) w pełni zintegrowany wewnętrzny rynek energii; Efektywność energetyczna; 4) działania w dziedzinie klimatu i dekarbonizacja gospodarki; oraz 5) badania naukowe, innowacje i konkurencyjność. Do tegorocznego sprawozdania dołączono załącznik zawierający informacje na temat dobrowolnych i krajowych systemów bioenergii w państwach członkowskich.