Komisja proponuje kompleksowy zestaw środków, służących zapewnieniu UE dostępu do bezpiecznych, zróżnicowanych, przystępnych cenowo i zrównoważonych dostaw surowców krytycznych.

Surowce krytyczne są niezbędne w szeregu sektorów strategicznych, w tym przemysłu o zerowej emisji netto, przemysłu cyfrowego, lotniczego i kosmicznego oraz sektora obronnego.

Chociaż przewiduje się drastyczny wzrost popytu na surowce krytyczne, Europa w dużym stopniu zależy od przywozu, często niemal monopolistycznych dostawców z państw trzecich. UE musi ograniczyć ryzyko dla łańcuchów dostaw związane z takimi strategicznymi zależnościami, aby zwiększyć swoją odporność gospodarczą, na co wskazują niedobory w następstwie pandemii COVID-19 i kryzys energetyczny po rosyjskiej inwazji na Ukrainę. Może to udaremniać wysiłki UE na rzecz osiągnięcia jej celów klimatycznych i cyfrowych.

Przyjęte dziś rozporządzenie i komunikat w sprawie surowców krytycznych wykorzystują mocne strony i możliwości jednolitego rynku i zewnętrznych partnerstw UE w celu dywersyfikacji i zwiększenia odporności unijnych łańcuchów dostaw surowców krytycznych. Akt w sprawie surowców krytycznych zwiększa również zdolność UE do monitorowania i ograniczania ryzyka zakłóceń oraz wzmacnia obieg zamknięty i zrównoważony rozwój.

Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen oświadczyła: Akt ten zbliży nas do realizacji naszych ambicji klimatycznych. Usprawni on rafinację, przetwarzanie i recykling surowców krytycznych w Europie. Surowce mają zasadnicze znaczenie przy technologiach produkcji niezbędnych do naszej dwojakiej transformacji, takich jak wytwarzanie energii wiatrowej, magazynowanie wodoru czy baterie. Zacieśniamy naszą współpracę z wiarygodnymi partnerami handlowymi na całym świecie, aby zmniejszyć obecne zależności UE od tylko jednego lub kilku krajów. W naszym wspólnym interesie leży zwiększenie produkcji w zrównoważony sposób, a jednocześnie zapewnienie najwyższego poziomu dywersyfikacji łańcuchów dostaw dla naszych europejskich przedsiębiorstw.

Jak zapowiedziano w planie przemysłowym Zielonego Ładu, dzisiejsze środki dotyczące surowców krytycznych wraz z aktem w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie i reformą struktury rynku energii elektrycznej stworzą sprzyjające otoczenie regulacyjne dla przemysłu o zerowej emisji netto i dla konkurencyjności przemysłu europejskiego.

Działania wewnętrzne

Ustawa o surowcach krytycznych wyposaży UE w narzędzia zapewniające dostęp UE do bezpiecznych i zrównoważonych dostaw surowców krytycznych, głównie przez:

Określenie jasnych priorytetów działania: Oprócz zaktualizowanego wykazu surowców krytycznych w akcie określono wykaz surowców strategicznych, które mają duże znaczenie dla technologii istotnych dla realizacji ekologicznych i cyfrowych ambicji Europy oraz dla zastosowań obronnych i kosmicznych, a jednocześnie mogą być w przyszłości narażone na zagrożenia dostaw. Rozporządzenie włącza do prawa UE zarówno wykaz surowców krytycznych, jak i strategicznych. W rozporządzeniu określono jasne poziomy odniesienia dla krajowych zdolności produkcyjnych w ramach strategicznego łańcucha dostaw surowców oraz w celu dywersyfikacji dostaw w UE do 2030 r.: 

wydobycie ma odpowiadać co najmniej 10 proc. rocznego zużycia w UE,

przetwarzanie ma odpowiadać co najmniej 40 proc. rocznego zużycia w UE,

recykling ma odpowiadać co najmniej 15 proc. rocznego zużycia w UE, 

nie więcej niż 65 proc. rocznego zużycia każdego strategicznego surowca w Unii na dowolnym odpowiednim etapie przetwarzania może pochodzić z jednego państwa trzeciego.

Tworzenie bezpiecznych i odpornych łańcuchów dostaw surowców krytycznych w UE: Akt zmniejszy obciążenia administracyjne i uprości procedury wydawania zezwoleń na projekty dotyczące surowców krytycznych w UE. Ponadto wybrane projekty strategiczne skorzystają ze wsparcia w zakresie dostępu do finansowania i krótszych terminów wydawania zezwoleń (24 miesiące w przypadku zezwoleń na wydobycie i 12 miesięcy w przypadku zezwoleń na przetwarzanie i recykling). Państwa członkowskie będą również musiały opracować krajowe programy poszukiwania zasobów geologicznych.

Dopilnowanie, aby UE była w stanie ograniczyć ryzyko związane z dostawami: Aby zagwarantować odporność łańcuchów dostaw, w akcie przewidziano monitorowanie łańcuchów dostaw surowców krytycznych oraz koordynację strategicznych zapasów surowców między państwami członkowskimi. Niektóre duże przedsiębiorstwa będą musiały przeprowadzić audyt swoich strategicznych łańcuchów dostaw surowców, obejmujący test warunków skrajnych na poziomie przedsiębiorstwa.

Inwestowanie w badania naukowe, innowacje i umiejętności:  Komisja zwiększy absorpcję i wdrażanie przełomowych technologii w zakresie surowców krytycznych. Ustanawiając szeroko zakrojone partnerstwo na rzecz umiejętności w zakresie surowców krytycznych oraz Akademię Surowców umożliwi ponadto promowanie umiejętności istotnych dla siły roboczej w łańcuchach dostaw surowców krytycznych. W polityce zewnętrznej strategia Global Gateway będzie wykorzystywana jako narzędzie wspierania krajów partnerskich w rozwijaniu ich własnych zdolności wydobywczych i przetwórczych, w tym rozwoju umiejętności.

Ochrona środowiska przez poprawę obiegu zamkniętego i zrównoważonego charakteru surowców krytycznych: Poprawie bezpieczeństwu i przystępności cenowej dostaw surowców krytycznych musi towarzyszyć większa mobilizacja na rzecz łagodzenia wszelkich negatywnych skutków, zarówno w UE, jak i w państwach trzecich, w odniesieniu do praw pracowniczych, praw człowieka i ochrony środowiska. Wysiłki na rzecz poprawy zrównoważonego rozwoju łańcuchów wartości surowców krytycznych przyczynią się również do promowania rozwoju gospodarczego w państwach trzecich, a także zrównoważonego zarządzania, praw człowieka, rozwiązywania konfliktów i stabilności regionalnej.

Państwa członkowskie będą musiały przyjąć i wdrożyć krajowe środki służące poprawie zbiórki odpadów bogatych w surowce krytyczne oraz zapewnieniu ich recyklingu do wtórnych surowców krytycznych. Państwa członkowskie i podmioty prywatne będą musiały zbadać możliwość odzysku surowców krytycznych z odpadów wydobywczych w ramach obecnej działalności wydobywczej, ale też z historycznych składowisk odpadów górniczych. Produkty zawierające magnesy trwałe będą musiały spełniać wymogi dotyczące obiegu zamkniętego i dostarczać informacji na temat możliwości recyklingu i zawartości materiałów pochodzących z recyklingu.

Zaangażowanie międzynarodowe

Dywersyfikacja importu surowców krytycznych do Unii: UE nigdy nie będzie samowystarczalna pod względem zaopatrzenia w takie surowce i będzie nadal polegać na imporcie w odniesieniu do większości swoich potrzeb. Handel międzynarodowy ma zatem zasadnicze znaczenie dla wspierania światowej produkcji i zapewnienia dywersyfikacji dostaw. UE będzie musiała wzmocnić swoje globalne zaangażowanie we współpracę z wiarygodnymi partnerami, aby rozwijać i dywersyfikować inwestycje oraz promować stabilność handlu międzynarodowego, a także zwiększać pewność prawa dla inwestorów. W szczególności UE będzie dążyć do wzajemnie korzystnych partnerstw z rynkami wschodzącymi i gospodarkami rozwijającymi się, zwłaszcza w ramach strategii Global Gateway.

UE zintensyfikuje działania handlowe, m.in. przez stworzenie Klubu Surowców Krytycznych dla wszystkich krajów o podobnych poglądach, które chcą wzmocnić globalne łańcuchy dostaw, wzmocnienie Światowej Organizacji Handlu (WTO), rozszerzenie sieci umów o ułatwieniach w zakresie zrównoważonych inwestycji i umów o wolnym handlu oraz bardziej zdecydowane dążenie do egzekwowania przepisów w celu zwalczania nieuczciwych praktyk handlowych.

Będzie ona dalej rozwijać partnerstwa strategiczne: UE będzie współpracować z wiarygodnymi partnerami, promując ich zrównoważony rozwój gospodarczy przez budowanie łańcucha wartości w ich własnych krajach, przy jednoczesnym promowaniu bezpiecznych, odpornych, przystępnych cenowo i wystarczająco zróżnicowanych łańcuchów wartości dla UE.

Co dalej?

Proponowane rozporządzenie zostanie przed przyjęciem i wejściem w życie omówione i uzgodnione przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej.

Przebieg procedury

Inicjatywa obejmuje rozporządzenie i komunikat. Rozporządzenie ustanawia ramy regulacyjne wspierające rozwój krajowych zdolności oraz wzmacniające zrównoważony charakter i obieg zamknięty łańcuchów dostaw surowców krytycznych w UE. W komunikacie zaproponowano środki wspierające dywersyfikację łańcuchów dostaw przez wzajemnie wspierające się nowe międzynarodowe partnerstwa. Nacisk kładzie się również na maksymalizację wkładu umów handlowych UE, w pełnej komplementarności ze strategią Global Gateway.

Przewodnicząca Ursula von der Leyen zapowiedziała akt o surowcach krytycznych w swoim orędziu o stanie Unii w 2022 r., w którym wezwała do zajęcia się kwestią zależności UE od importowanych surowców krytycznych przez dywersyfikację i zapewnienie krajowych i zrównoważonych dostaw surowców krytycznych. Stanowi on odpowiedź na przyjętą przez Radę Europejską deklarację wersalską z 2022 r., w której podkreślono strategiczne znaczenie surowców krytycznych dla zagwarantowania strategicznej autonomii i suwerenności Unii. Stanowi on również odpowiedź na wnioski z Konferencji w sprawie przyszłości Europy oraz na rezolucję Parlamentu Europejskiego z listopada 2021 r. w sprawie strategii UE w zakresie surowców krytycznych.

Proponowane środki opierają się na ocenie krytyczności z 2023 r., sprawozdaniu prognostycznym skupiającym się na technologiach strategicznych oraz działaniach zainicjowanych w ramach planu działania w sprawie surowców krytycznych z 2020 r. Dzisiejszy wniosek opiera się na pracach naukowych Wspólnego Centrum Badawczego (JRC) Komisji. Wraz z badaniem prognostycznym JRC zmodernizowało również system informacji o surowcach, który zapewnia wiedzę na temat surowców, zarówno pierwotnych (wydobytych/pozyskanych), jak i wtórnych, na przykład pochodzących z recyklingu. Narzędzie to dostarcza informacji na temat konkretnych materiałów, krajów, a także różnych sektorów i technologii, a także zawiera analizy zarówno podaży, jak i popytu, zarówno obecnych, jak i przyszłych. 

Akt o surowcach krytycznych przedstawiono równolegle z unijnym aktem w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie, którego celem jest zwiększenie unijnej produkcji najważniejszych technologii neutralnych pod względem emisji dwutlenku węgla lub technologii neutralnych emisyjnie, aby zapewnić bezpieczne, zrównoważone i konkurencyjne łańcuchy dostaw czystej energii z myślą o realizacji ambicji UE w zakresie klimatu i energii.