Komisja Europejska przyjęła dwaakty prawne, które utorują Polsce drogę do uzyskania do 137 mld euro ze środków UE.

Akty te odnoszą się do reform w zakresie praworządności, które Polska przyjęła, oraz do nowszych i natychmiastowych działań podjętych w celu realizacji kamieni milowych służących wzmocnieniu niezależności sądów.

W ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) Komisja zakończyła wstępną ocenę pierwszego wniosku Polski o płatność. Komisja stwierdza, że Polska osiągnęła w zadowalający sposób dwa „nadrzędne kamienie milowe”, aby wzmocnić istotne aspekty niezależności polskiego sądownictwa poprzez reformę systemu dyscyplinarnego dla sędziów. W zadowalający sposób zrealizowała również kolejny ważny etap, zobowiązując Polskę do korzystania z Arachne, narzędzia informatycznego wspierającego systemy audytu i kontroli państw członkowskich i zapewniającego w związku z tym niezbędne zabezpieczenia przed nadużyciami finansowymi. Po zatwierdzeniu przez państwa członkowskie dzisiejsza ocena Komisji umożliwi wypłatę Polsce 6,3 mld euro (po odliczeniu płatności zaliczkowych) w nadchodzących tygodniach, z łącznej kwoty do 59,8 mld euro środków z RRF.

W następstwie wyżej wymienionych reform Komisja uważa również, że Polska spełnia obecnie horyzontalny warunek podstawowy związany z Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej, umożliwiając Polsce dostęp do 76,5 mld EUR na programy finansowania w ramach polityki spójności na lata 2021–2027, europejskiej polityki morskiej, rybołówstwa i akwakultury oraz w obszarze spraw wewnętrznych.

Komisja z zadowoleniem przyjmuje również zobowiązanie rządu polskiego do zajęcia się utrzymującymi się od dawna obawami dotyczącymi praworządności, wykraczającymi również poza kwestie dotyczące systemu dyscyplinarnego dla sędziów, zgodnie z zaleceniami Komisji. Na posiedzeniu Rady do Spraw Ogólnych 20 lutego 2024 r. władze polskie przedstawiły ambitny plan działania na rzecz praworządności w Polsce w celu rozwiązania kwestii podniesionych przez Komisję w ramach procedury przewidzianej w art. 7 ust. 1.

Środki mające na celu zwiększenie niezależności sądów

Komisja stwierdziła dziś, że w następstwie środków wprowadzonych w okresie od czerwca 2022 r. do lutego 2024 r. system odpowiedzialności dyscyplinarnej mający zastosowanie do polskich sędziów został kompleksowo zreformowany. Środki przyjęte przez władze polskie wzmocnią istotne aspekty niezależności sądownictwa w Polsce, co ogólnie poprawi klimat inwestycyjny w tym kraju:

• Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego została zniesiona i zastąpiona przez niezależny i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przyjętą 9 czerwca 2022 r., tj. Izbę Odpowiedzialności Zawodowej (ustawa z czerwca 2022 r.).
• Zreformowano system odpowiedzialności dyscyplinarnej i wprowadzono zabezpieczenia, tak aby sędziowie nie ponosili już odpowiedzialności dyscyplinarnej za treść swoich wyroków lub za stosowanie prawa Unii. Cel ten osiągnięto w drodze ustawy z czerwca 2022 r. oraz zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z lutego 2024 r. określającego ramy powoływania komisarzy dyscyplinarnych ad hoc, które umożliwia umorzenie nieuzasadnionego postępowania dyscyplinarnego.
• Wszyscy sędziowie, których dotyczą orzeczenia Izby Dyscyplinarnej, mieli prawo do rozpatrzenia ich sprawy przez nową Izbę Sądu Najwyższego w jasno określonym terminie i na podstawie nowego systemu określonego w ustawie z czerwca 2022 r. Wszyscy sędziowie, którzy zostali niesłusznie zawieszeni, zostali przywróceni do pracy.

Ponadto w przedstawionym przez Polskę planie działania wyraźnie potwierdzono jej zobowiązanie do przestrzegania pierwszeństwa prawa Unii i orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (TSUE). Obejmuje to wyrok TSUE z 5 czerwca 2023 r. (sprawa C-204/21), w którym stwierdzono, że niektóre przepisy polskiej ustawy o przewinieniu dyscyplinarnym sędziów naruszają prawo UE, co zobowiązuje wszystkie organy krajowe, a w szczególności wszystkie sądy krajowe, do odstąpienia od stosowania tych przepisów.

Torowanie drogi do płatności w wysokości do 59,8 mld EUR w ramach funduszy RRF

Po wstępnej ocenie pierwszego wniosku o płatność złożonego przez Polskę w dniu 15 grudnia 2023 r. Komisja uważa, że Polska osiągnęła w zadowalający sposób 37 kamieni milowych i jedną wartość docelową określone w decyzji wykonawczej Rady zatwierdzającej polski KPO. Obejmuje to dwa „nadrzędne kamienie milowe” mające na celu wzmocnienie ważnych aspektów niezależności sądownictwa oraz jeden „nadrzędny kamień milowy” związany z audytem i kontrolą. Aby zapewnić skuteczną ochronę interesów finansowych Unii, te trzy „nadmierne kamienie milowe” muszą zostać zrealizowane przed dokonaniem jakiejkolwiek płatności w następstwie wniosku o płatność. Dzisiejsza wstępna ocena Komisji toruje drogę do wypłaty 59,8 mld euro w ramach RRF (25,3 mld euro w formie dotacji i 34,5 mld euro w formie pożyczek), tj.:

• uruchamiając procedurę wypłaty pierwszego wniosku Polski o płatność w wysokości 6,3 mld EUR (po odliczeniu płatności zaliczkowych), a także
• dalsze wypłaty z ogólnych środków z RRF, pod warunkiem osiągnięcia w zadowalający sposób kamieni milowych i wartości docelowych określonych w planie, do końca 2026 r.

Pierwszy wniosek o płatność złożony przez Polskę obejmuje również istotne etapy realizacji 25 ambitnych reform i pięciu kluczowych inwestycji. Środki te mają na celu poprawę odporności i konkurencyjności jej gospodarki, przyspieszenie zielonej energii i transformacji cyfrowej, a także wspieranie zdrowia i czystej mobilności. Jednym z największych środków przewidzianych w polskim planie, o wartości 1,4 mld EUR, jest inwestycje w sektorze rolnym. Wsparcie trafia już również do tysięcy rolników i rybaków, a także MŚP w sektorze rolnym, aby pomóc im w rozwoju i modernizacji produkcji oraz wejściu na nowe rynki.

Innym sztandarowym działaniem jest reforma mająca na celu ułatwienie inwestycji w budowę lądowych farm wiatrowych oraz przeprojektowanie Krajowego Programu Ochrony Powietrza w celu poprawy jakości powietrza w Polsce.

Spełnienie historycznegowarunku podstawowegookreślonego w Karcie UE daje Polsce dostęp do kwoty 76,5 mld EUR z funduszy UE.

Warunki podstawowe to warunki wstępne, które państwa członkowskie muszą spełnić, aby zapewnić skuteczne i wydajne wykorzystanie funduszy objętych zarządzaniem dzielonym na podstawie rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów.

Po przeprowadzeniu dogłębnej oceny Komisja stwierdziła, że Polska wdrożyła niezbędne środki w celu zapewnienia istnienia mechanizmów i ustaleń, które pozwolą na przestrzeganie Karty praw podstawowych Unii Europejskiej w ramach programów już w fazie projektowania i przez cały okres ich realizacji.

W momencie zatwierdzania programów w 2022 r. sama Polska wskazała w swojej samoocenie, że ten warunek podstawowy nie został spełniony. Komisja przyjęła do wiadomości tę ocenę w swoich decyzjach o zatwierdzeniu polskich programów.

Aby zaradzić niedociągnięciom stwierdzonym w ramach tego horyzontalnego warunku podstawowego Karty UE, Polska wprowadziła szereg środków:

• Polska wprowadziła skuteczne rozwiązania instytucjonalne i proceduralne w celu zapewnienia zgodności z Kartą na wszystkich etapach programowania i wdrażania programów finansowania polityki spójności, europejskiej polityki morskiej, rybołówstwa i akwakultury oraz w obszarze spraw wewnętrznych. Role i obowiązki są jasno określone w odniesieniu do takich organów jak Rzecznik Praw Człowieka i koordynatorzy ds. Karty. Wprowadzono również skuteczny mechanizm składania skarg i mechanizmy sprawozdawcze;

• Polska zajęła się kwestiami niezależności sądownictwa poprzez reformę systemu dyscyplinarnego sędziów. Ponadto polskie sądy mogą wszczynać postępowania sprawdzające, czy sędzia spełnia wymogi niezawisłości wynikające z art. 19 TUE dotyczącego praworządności.

Reformy te i podjęta dziś pozytywna decyzja oznaczają, że Polska może rozpocząć ubieganie się o zwrot kosztów inwestycji w ramach programów, które otrzymują około 76,5 mld euro z programów finansowania polityki spójności, polityki morskiej i rybołówstwa oraz w obszarze spraw wewnętrznych na lata 2021–2027.

Państwa członkowskie muszą zapewnić spełnienie horyzontalnych i tematycznych warunków podstawowych w całym okresie programowania 2021–2027. Podobnie jak w przypadku wszystkich państw członkowskich, Komisja będzie ściśle i stale monitorować stosowanie przez Polskę wprowadzonych środków, przede wszystkim za pośrednictwem komitetów monitorujących, zainteresowanych stron, rocznych spotkań w sprawie przeglądu realizacji celów i sprawozdań oraz audytów.

Jeżeli Komisja stwierdzi w dowolnym momencie, że którykolwiek z warunków podstawowych nie jest już spełniany, zwrot powiązanych wydatków zostanie zawieszony.

Polska przyłączy się do Prokuratury Europejskiej

Komisja przyjęła dziś również decyzję potwierdzającą udział Polski w Prokuraturze Europejskiej ( EPPO). W następstwie wniosku przesłanego Komisji przez Polskę Prokuratura Europejska będzie właściwa do prowadzenia postępowań przygotowawczych i wnoszenia i popierania oskarżeń w sprawie przestępstw naruszających interesy finansowe Unii popełnionych w Polsce po dniu 1 czerwca 2021 r.

Polska stanie się częścią Prokuratury Europejskiej z dniem wejścia w życie decyzji Komisji. Prokuratura Europejska będzie mogła rozpocząć działalność i dochodzenia w Polsce dwadzieścia dni po powołaniu przez Radę prokuratora europejskiego z Polski.

Kontekst ogólny

Plan odbudowy i zwiększania odporności Polski

Polski plan odbudowy zostanie sfinansowany z 59,8 mld euro w formie pożyczek i dotacji. Do tej pory Polska otrzymała5,1 mld EURw ramach płatności zaliczkowych związanych ze środkami REPowerEU w ramach RRF. W odniesieniu do pierwszego wniosku Polski o płatność w wysokości 6,3 mld EUR (po odliczeniu płatności zaliczkowych) Komisja przesłała teraz pozytywną wstępną ocenę osiągnięcia przez Polskę w zadowalający sposób 37 kamieni milowych i jednej wartości docelowej wymaganej dla tej pierwszej płatności do Komitetu Ekonomiczno- Finansowego (EFC), który ma cztery tygodnie na wydanie opinii. Płatność na rzecz Polski może nastąpić po wydaniu opinii przez Komitet Ekonomiczno-Finansowy oraz po przyjęciu przez Komisję decyzji w sprawie płatności.

Fundusze objęte rozporządzeniem w sprawie wspólnych przepisów na lata 2021–2027

Polityka spójności UE, Europejski Fundusz Morski, Rybacki i Akwakultury oraz fundusze spraw wewnętrznych będą promować spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną w polskich regionach oraz wspierać realizację kluczowych priorytetów UE, takich jak transformacja ekologiczna i cyfrowa.

Fundusze będą również wspierać konkurencyjny, innowacyjny i zrównoważony wzrost gospodarczy kraju, poprawić włączenie społeczne i rozwijać umiejętności osób mających trudności z integracją na rynku pracy.

Krajowa strategia inwestycyjna w ramach polityki spójności na wieloletnie ramy finansowe na lata 2021–2027 została uzgodniona w umowie o partnerstwie Komisji z Polską.

Reformy praworządności i procedura przewidziana w art. 7 ust. 1

Polska wyraźnie wyraziła gotowość do zajęcia się utrzymującymi się od dawna obawami dotyczącymi praworządności i zobowiązała się do pracy na podstawie zaleceń Komisji. W tym celu władze polskie przedstawiły Radzie do Spraw Ogólnych w dniu 20 lutego plan działania w celu rozwiązania kwestii podniesionych przez Komisję w ramach trwającej procedury przewidzianej w art. 7 ust. 1. Chociaż procedura przewidziana w art. 7 ust. 1 jako taka nie jest bezpośrednio związana z dwoma przyjętymi dziś aktami, plan działania ma charakter uzupełniający i świadczy o szerszym zaangażowaniu Polski w rozwiązanie nierozstrzygniętych kwestii dotyczących praworządności oraz o jasnym sposobie osiągnięcia tego celu.