Komisja przyjęła komunikat, w którym przedstawiono strategiczne ramy europejskiego zintegrowanego zarządzania granicami na okres 5 lat, oraz zalecenie dla państw członkowskich w sprawie wzajemnego uznawania decyzji nakazujących powrót i przyspieszenia powrotów.

Podczas swojego nadzwyczajnego posiedzenia 9 lutego 2023 r. Rada Europejska ponownie podkreśliła znaczenie, jakie ma zagwarantowanie skutecznej kontroli zewnętrznych granic lądowych i morskich UE w ramach kompleksowego podejścia do migracji. Przed kolejnym posiedzeniem Rady Europejskiej, na którym zostanie podsumowana sytuacja, Komisja pragnie wprowadzić za pośrednictwem wspomnianych inicjatyw niektóre z kluczowych działań określonych w piśmie przewodniczącej Ursuli von der Leyen oraz w konkluzjach Rady Europejskiej z 9 lutego 2023 r.

Skuteczne europejskie zintegrowane zarządzanie granicami

We wspomnianym komunikacie Komisja przedstawia pierwszy w historii wieloletni cykl polityki strategicznej w zakresie europejskiego zintegrowanego zarządzania granicami na okres najbliższych 5 lat.

Jest to wynik procesu szeroko zakrojonych konsultacji między instytucjami, który zaowocował wspólną wizją zarządzania granicami zewnętrznymi. Przewiduje ona skoordynowane ramy dla krajowych organów zarządzających granicami, a także dla ponad 120 tys. funkcjonariuszy krajowych służb granicznych i Fronteksu, pozwalające na pokierowanie ich codzienną pracą. Główne priorytety strategii obejmują 15 zasadniczych elementów, wśród których znajdują się:

Kontrola granic, wspierana przez szeroko zakrojoną współpracę informatyczną i międzyagencyjną na rzecz poprawy zarządzania migracjami i zwiększenia gotowości na sytuacje kryzysowe. Będzie to możliwe dzięki wykorzystaniu najnowocześniejszej infrastruktury oraz narzędzi nadzorujących, np. kamer i bezzałogowych statków powietrznych; spójnym i kompleksowym krajowym obrazom sytuacyjnym, skutecznemu wdrożeniu europejskiego systemu nadzorowania granic (EUROSUR) oraz rzetelnym analizom ryzyka. Unijne systemy informacyjne służące zarządzaniu granicami zewnętrznymi (system informacyjny Schengen, system wjazdu/wyjazdu, wizowy system informacyjny oraz europejski system informacji o podróży oraz zezwoleń na podróż) pozwolą – również za sprawą ich interoperacyjności – na łatwiejsze przekraczanie granic. Kluczowe znaczenie dla lepszego zrozumienia i wykrywania wyzwań związanych z granicami zewnętrznymi UE, a także do ich pokonywania, ma pogłębienie współpracy między wszystkimi organami na szczeblu krajowym oraz na szczeblu UE.

Poszukiwanie i ratownictwo to bardzo ważny element europejskiego zintegrowanego zarządzania granicami. Priorytetem jest potrzeba koordynacji między państwami bandery i państwami nadbrzeżnymi, a także potrzeba wypracowania najlepszych praktyk pozwalających na szybką i obszerną wymianę informacji.

Wspólny unijny system powrotów: lepsza koordynacja między organami krajowymi a agencjami europejskimi jest kluczowym elementem udoskonalenia systemu powrotów. Na wszystkich etapach procesu powrotu państwa członkowskie mogą w pełni korzystać ze wsparcia udostępnianego przez Frontex. Koordynator ds. powrotów, wspierany przez sieć wysokiego szczebla ds. powrotów, będzie koordynować wdrażanie strategii operacyjnej na rzecz skuteczniejszych powrotów.

Należy pogłębić współpracę z państwami trzecimi, aby wnieść wkład w tworzenie zdolności operacyjnych przez państwa trzecie w obszarach kontroli granicznej, analizy ryzyka, powrotów i readmisji oraz zwalczania przemytu. W związku z tym szczególny nacisk zostanie położony na wschodnie i południowe sąsiedztwo, a także na państwa trzecie, z których i przez których terytoria wiodą główne szlaki migracyjne do UE. Przyczyni się to do utworzenia wzajemnych i kompleksowych partnerstw w dziedzinie migracji z krajami pochodzenia i tranzytu.

Pełne poszanowanie praw podstawowych: ochrona granic UE musi być realizowana z pełnym poszanowaniem praw podstawowych. Działania podmiotów unijnych i krajowych powinny być podejmowane w pełnej zgodności z prawem UE, w tym z Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej, oraz z prawem międzynarodowym. Zagwarantują to między innymi skuteczne mechanizmy monitorowania.

Zacieśnienie współpracy w zakresie wzajemnego uznawania decyzji nakazujących powrót i przyspieszenie powrotów

Skuteczny unijny system powrotów jest centralnym elementem dobrze funkcjonującego systemu migracyjnego i azylowego, a także kompleksowego podejścia nakreślonego w nowym pakcie o migracji i azylu. System ten może mieć efekt zniechęcający w przypadku niebezpiecznej i nielegalnej migracji, przełamując modele biznesowe sieci przemytniczych oraz promując bezpieczne i legalne drogi migracji, a tym samym pomagając w zapobieganiu wyzyskowi migrantów.

W dzisiejszym zaleceniu Komisja przedstawia wytyczne dotyczące wdrażania wzajemnego uznawania decyzji nakazujących powrót, zamykając lukę w dorobku prawnym dotyczącym powrotów. Aktualizuje ona ponadto poprzednie wytyczne dotyczące powrotów, przedstawione przez Komisję w 2017 r., i wspiera państwa członkowskie w procesie ułatwiania i przyspieszania powrotów.

Elementy składowe obejmują:

Wzajemne uznawanie decyzji nakazujących powrót: Dzięki zmodernizowanemu Systemowi Informacyjnemu Schengen, który rozpoczął funkcjonowanie 7 marca, państwa członkowskie mogą obecnie posiadać natychmiastowy dostęp do wpisów dotyczących decyzji nakazującej powrót wydanej przez inne państwo członkowskie w odniesieniu do obywatela państwa trzeciego. Umożliwia to wzajemne uznawanie decyzji nakazujących powrót w obrębie UE oraz szybkie wykonanie powrotów z dowolnego miejsca w Europie. Frontex jest gotowy wspierać państwa członkowskie przeprowadzające powroty.

Skuteczniejsze powroty: Państwa członkowskie mogą nawiązywać bliższe kontakty między organami zarządzającymi azylem i powrotami. Zachęca się je, aby korzystały w tym celu z informatycznego systemu zarządzania sprawami dotyczącymi powrotów opartego na modelu opracowanym przez Frontex, dostosowanym do rozporządzenia w sprawie Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej. Pozwoli to na szybki dostęp do informacji na temat obywateli państw trzecich, wobec których wydano decyzje nakazujące powrót. W zaleceniu przedstawiono również wytyczne dotyczące zapobiegania ryzyku ucieczki oraz środków alternatywnych wobec zatrzymania, które powinno pozostać środkiem ostatecznym.

Zachęty do dobrowolnego powrotu: Konieczne jest jak najszybsze udostępnianie informacji na temat powrotów, w tym na etapie procedury azylowej. Państwa członkowskie powinny utworzyć struktury doradztwa w zakresie powrotów i reintegracji, promując w ten sposób powroty dobrowolne.  Obywateli państw trzecich można zachęcać do dobrowolnych powrotów np. poprzez rezygnowanie z zakazów wjazdu.

Dalsze działania

Jeśli chodzi o europejskie zintegrowane zarządzanie granicami, Frontex ma do dyspozycji sześć miesięcy na przełożenie tych strategicznych wytycznych na strategię operacyjną i techniczną. Państwa członkowskie mają 12 miesięcy na zaktualizowanie swoich strategii krajowych.

Komisja będzie ściśle współpracować z państwami członkowskimi, wspierając je w operacyjnej realizacji tych działań. Przewiduje się, że za cztery lata, w 2027 r., nastąpi ocena polityki strategicznej europejskiego zintegrowanego zarządzania granicami oraz określenie nowego wieloletniego cyklu polityki. W tym samym roku Komisja przeprowadzi również ocenę rozporządzenia w sprawie Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej.

Jeżeli chodzi o powroty, w celu monitorowania sposobu wdrożenia zalecenia państwa członkowskie będą co roku składać Komisji sprawozdania, w tym na temat liczby wzajemnie uznanych decyzji nakazujących powrót, wydanych przez inne państwa członkowskie. 

W ramach Funduszu Azylu, Migracji i Integracji oraz w ramach Instrumentu na rzecz Zarządzania Granicami i Wiz zapewnione zostanie specjalne finansowanie, w szczególności na potrzeby wzajemnego uznawania decyzji nakazujących powrót oraz lepszego wyposażenia straży granicznej i przybrzeżnej, a tym samym skuteczniejszej ochrony granic zewnętrznych. Przewidziane zostanie dodatkowe wsparcie na wdrożenie zalecenia w sprawie powrotów, a także wsparcie operacyjne i techniczne ze strony naszych agencji.

Kontekst

Komunikat w sprawie europejskiego zintegrowanego zarządzania granicami to obowiązek nałożony rozporządzeniem w sprawie Europejskiej Agencji Straży Granicznej i Przybrzeżnej. Opiera się on na dokumencie programowym przyjętym przez Komisję 24 maja 2022 r., do którego uwagi wniosły zarówno Rada, jak i Parlament Europejski. Ta kompleksowa strategia wynika z wspólnej wizji wszystkich instytucji UE, stanowiącej zarys naszych działań na granicach zewnętrznych. Przedstawiona przez Frontex strategiczna analiza ryzyka znalazła odzwierciedlenie w priorytetach i wytycznych zawartych we wspomnianym komunikacie. Towarzyszą mu dwa załączniki, w każdym z nich zawarto kluczowe działania.

W zaleceniu w sprawie powrotów zaktualizowano, począwszy od stycznia 2023 r., zalecenie z 2017 r. w sprawie zwiększenia skuteczności procedur powrotu i uzupełniono strategię operacyjną na rzecz skuteczniejszych powrotów.