Komisja Europejska przesłała państwom członkowskim – w celu konsultacji – projekt wniosku w sprawie częściowego dostosowania harmonogramu stopniowego wycofywania tymczasowych ram pomocy państwa w sytuacjach kryzysowych i w okresie transformacji.

Ramy te stanowiły odpowiedź na sytuację kryzysową będącą następstwem rosyjskiej agresji na Ukrainę oraz bezprecedensowy wzrost cen energii.

Przyjęte 23 marca 2022 r. tymczasowe kryzysowe ramy pomocy państwa od początku rosyjskiej agresji na Ukrainę oraz w kontekście jej bezpośrednich i pośrednich skutków dla gospodarki UE umożliwiały państwom członkowskim udzielanie potrzebującym przedsiębiorstwom terminowego, ukierunkowanego i proporcjonalnego wsparcia. Ramy te umożliwiły państwom członkowskim szybkie i skuteczne działanie w celu udzielenia pomocy przedsiębiorstwom, które zmagały się z ekonomiczną niepewnością, zakłóceniami przepływów handlowych i łańcuchów dostaw oraz z wyjątkowo dużym i nieoczekiwanym wzrostem cen, w szczególności gazu ziemnego, energii elektrycznej, licznych czynników produkcji i surowców oraz produktów podstawowych. Wszystkie te czynniki spowodowały – w łącznym ujęciu – poważne zakłócenia w gospodarce wszystkich państw członkowskich w wielu sektorach gospodarki.

9 marca 2023 r. Komisja przyjęła tymczasowe ramy pomocy państwa w sytuacjach kryzysowych i w okresie transformacji, które częściowo uzupełniały i przedłużały tymczasowe ramy kryzysowe, oraz które umacniały środki wsparcia w sektorach o kluczowym znaczeniu dla przejścia na gospodarkę o zerowej emisji netto, zgodnie z planem przemysłowym Zielonego Ładu.

Rosyjska wojna napastnicza przeciwko Ukrainie nadal trwa, jednak gospodarka UE wykazuje odporność w obliczu wstrząsów, z jakimi musi się mierzyć. W prognozie gospodarczej Komisji z lata 2023 r. stwierdzono, że gospodarka UE nadal rośnie, choć w ograniczonym tempie. Wydaje się, że ustabilizowała się sytuacja na rynkach energii, a w szczególności ceny gazu oraz średnie ceny energii elektrycznej. Co więcej, zmniejszyło się ryzyko niedoborów dostaw energii, m.in. dzięki środkom podjętym przez państwa członkowskie w celu dywersyfikacji źródeł energii. Jednocześnie w prognozie gospodarczej z lata 2023 r. odnotowano, że trwająca rosyjska wojna przeciwko Ukrainie oraz napięcia geopolityczne w szerszym ujęciu, szczególnie na Bliskim Wschodzie, nadal stwarzają ryzyka i są źródłem niepewności.

W tym kontekście Komisja proponuje, aby w ograniczonym zakresie przedłużyć o trzy miesiące, tj. do 31 marca 2024 r., obowiązywanie przepisów umożliwiających państwom członkowskim dalsze przyznawanie ograniczonych kwot pomocy (sekcja 2.1 ram tymczasowych) oraz pomocy rekompensującej wysokie ceny energii (sekcja 2.4 ram tymczasowych). Umożliwi to państwom członkowskim, w razie potrzeby, przedłużenie ich programów pomocy i dopilnowanie, aby przedsiębiorstwa nadal dotknięte kryzysem nie zostały odcięte od niezbędnego wsparcia w nadchodzącym zimowym sezonie grzewczym. Zgodnie z sekcją 2.4 ram tymczasowych państwa członkowskie mogą nadal udzielać wsparcia, pokrywając część dodatkowych kosztów energii jedynie w sytuacji, gdy ceny energii znacznie przewyższają ceny sprzed kryzysu.

Projekt wniosku Komisji przesłany dziś państwom członkowskim nie ma wpływu na pozostałe przepisy tymczasowych ram pomocy państwa w sytuacjach kryzysowych i w okresie transformacji. Pozostałe sekcje ram dotyczące sytuacji kryzysowej (tj. wsparcie płynności w formie gwarancji państwowych i subsydiowanych pożyczek oraz środki wspierające działania zmierzające do zmniejszenia zapotrzebowania na energię elektryczną) nie zostaną przedłużone na okres przekraczający aktualną datę wygaśnięcia, tj. 31 grudnia 2023 r. Projekt wniosku nie ma wpływu na sekcje dotyczące przyspieszenia transformacji ekologicznej i zmniejszenia zależności od paliw; ta część obecnych ram będzie obowiązywać do 31 grudnia 2025 r.

Państwa członkowskie mają teraz możliwość zgłaszania uwag do przedstawionego przez Komisję projektu wniosku. Komisja zamierza przyjąć ograniczone zmiany w tymczasowych ramach pomocy państwa w sytuacjach kryzysowych i w okresie transformacji w najbliższych tygodniach, po uwzględnieniu informacji zwrotnych otrzymanych od państw członkowskich.

Kontekst

Tymczasowe kryzysowe ramy pomocy państwa, przyjęte 23 marca 2022 r., umożliwiały państwom członkowskim wykorzystanie przewidzianej w zasadach pomocy państwa elastyczności w celu wsparcia gospodarki w kontekście rosyjskiej wojny przeciwko Ukrainie. Tymczasowe kryzysowe ramy pomocy państwa zmieniono 20 lipca 2022 r. w celu uzupełnienia legislacyjnego pakietu gotowości do zimy oraz zgodnie z celami planu REPowerEU. Kolejny raz tymczasowe kryzysowe ramy pomocy państwa zmieniono 28 października 2022 r. zgodnie z rozporządzeniem w sprawie interwencji w sytuacji nadzwyczajnej w celu rozwiązania problemu wysokich cen energii oraz rozporządzeniem w sprawie zwiększenia solidarności dzięki lepszej koordynacji zakupów gazu, wiarygodnym poziomom odniesienia cen i transgranicznej wymianie gazu.

9 marca 2023 r. Komisja przyjęła nowe tymczasowe ramy pomocy państwa w sytuacjach kryzysowych i w okresie transformacji, aby wspierać środki wsparcia w sektorach, które mają kluczowe znaczenie dla przejścia na gospodarkę o zerowej emisji netto, zgodnie z planem przemysłowym Zielonego Ładu.

W obecnie obowiązujących tymczasowych ramach pomocy państwa w sytuacjach kryzysowych i w okresie transformacji przewidziano następujące rodzaje pomocy, której mogą udzielać państwa członkowskie:

• Wypłaty ograniczonych kwot pomocy (sekcja 2.1) w dowolnej formie dla przedsiębiorstw dotkniętych obecnym kryzysem lub wynikającymi z niego sankcjami i środkami odwetowymi. Maksymalną kwotę pomocy określono na 250 tys. euro w rolnictwie, 300 tys. euro w sektorach rybołówstwa i akwakultury oraz 2 mln euro we wszystkich pozostałych sektorach;
• Wsparcie płynności w formie gwarancji państwowych i subsydiowanych pożyczek (sekcje 2.2 i 2.3).  W wyjątkowych przypadkach i z zastrzeżeniem ścisłych zabezpieczeń państwa członkowskie mogą udzielić przedsiębiorstwom energetycznym na potrzeby ich działalności handlowej gwarancji publicznych przekraczających 90 proc. pokrycia, jeżeli są one udzielane kontrahentom centralnym lub członkom rozliczającym jako nierzeczywiste zabezpieczenie finansowe;
• Pomoc rekompensująca wysokie ceny energii (sekcja 2.4).  Pomoc, przyznawana w dowolnej formie, która częściowo zrekompensuje przedsiębiorstwom – w szczególności energochłonnym użytkownikom energii – dodatkowe koszty wynikające z wyjątkowego wzrostu cen gazu i energii elektrycznej. Kwota pomocy indywidualnej może być obliczana na podstawie obecnego zużycia lub zużycia w przeszłości, przy uwzględnieniu potrzeby utrzymania zachęt rynkowych do zmniejszania zużycia energii oraz utrzymania ciągłości działalności gospodarczej. Ponadto państwa członkowskie mogą udzielać wsparcia w sposób elastyczny, m.in. na rzecz szczególnie dotkniętych sektorów energochłonnych, z zastrzeżeniem zabezpieczeń zapobiegających nadmiernej rekompensacie i zachęcających do zmniejszania śladu węglowego w przypadku pomocy o wartości przekraczającej 50 mln euro. Zachęca się również państwa członkowskie do rozważenia, w sposób niedyskryminacyjny, możliwości ustanowienia wymogów związanych z ochroną środowiska lub bezpieczeństwem dostaw. Dalsze szczegółowe informacje na temat możliwości uzyskania wsparcia ze względu na wysokie ceny energii, w tym metod obliczania kwot pomocy indywidualnej, są dostępne tutaj;
• Środki przyspieszające wprowadzanie energii odnawialnej (sekcja 2.5).  Państwa członkowskie mogą ustanawiać programy inwestycji we wszelkie odnawialne źródła energii, w tym wodór odnawialny, biogaz i biometan, a także w magazynowanie energii i energię cieplną ze źródeł odnawialnych, m.in. stosowanie pomp ciepła. W ramach tych programów dopuszcza się uproszczone procedury przetargowe, które można szybko wdrożyć, przy jednoczesnym zapewnieniu wystarczających zabezpieczeń w celu ochrony równych warunków działania. Możliwe jest w szczególności ustanawianie programów ukierunkowanych na konkretną technologię, która wymaga wsparcia ze względu na szczególne cechy krajowego koszyka energetycznego. Warunki przyznawania pomocy na rzecz małych projektów i mniej rozwiniętych technologii, jak np. wodór odnawialny, zostały uproszczone poprzez zniesienie wymogu przetargów konkurencyjnych, pod warunkiem stosowania pewnych zabezpieczeń;
• Środki ułatwiające obniżenie emisyjności procesów przemysłowych (sekcja 2.6). Aby jeszcze bardziej przyspieszyć dywersyfikację dostaw energii, państwa członkowskie mogą wspierać inwestycje służące odchodzeniu od paliw kopalnych, w szczególności poprzez elektryfikację, środki efektywności energetycznej oraz wprowadzanie wodoru odnawialnego i wodoru elektrolitycznego spełniającego określone warunki. Rozszerzono przy tym możliwości wspierania dekarbonizacji procesów przemysłowych przechodzących na paliwa wodorowe. Państwa członkowskie mogą (i) ustanawiać nowe programy oparte na przetargach albo (ii) bezpośrednio wspierać projekty bez organizowania przetargów, przy czym obowiązywać będą pewne ograniczenia wielkości wkładu ze środków publicznych przypadającego na jedną inwestycję. Przewiduje się specjalne premie uzupełniające przyznawane małym i średnim przedsiębiorstwom oraz w przypadku szczególnie energooszczędnych rozwiązań. W sytuacjach udzielania wsparcia bez przetargu wprowadzono kolejną, prostszą metodę określania maksymalnego poziomu wsparcia;
• Środki wspierające ograniczanie zapotrzebowania na energię elektryczną (sekcja 2.7). Zgodnie z rozporządzeniem UE w sprawie interwencji w sytuacji nadzwyczajnej w celu rozwiązania problemu wysokich cen energii oraz
• Środki dalszego przyspieszenia inwestycji w sektorach kluczowych dla przejścia na gospodarkę o zerowej emisji netto (sekcja 2.8). Środki te umożliwiają wsparcie inwestycyjne na rzecz produkcji sprzętu strategicznego, a mianowicie akumulatorów, paneli słonecznych, turbin wiatrowych, pomp ciepła i elektrolizerów oraz na rzecz wychwytywania i składowania dwutlenku węgla, a także na rzecz produkcji kluczowych komponentów oraz produkcji i recyklingu powiązanych surowców krytycznych. Oznacza to konkretnie, że państwa członkowskie mogą opracowywać proste i skuteczne systemy wsparcia ograniczonego do określonego odsetka kosztów inwestycji i do konkretnych kwot nominalnych w zależności od lokalizacji inwestycji i wielkości beneficjenta. Dopuszcza się większe wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) oraz przedsiębiorstw zlokalizowanych w regionach niekorzystnym położeniu, aby zapewnić należyte uwzględnienie celów spójności. Ponadto – w wyjątkowych sytuacjach i z zastrzeżeniem szeregu zabezpieczeń – państwa członkowskie mogą udzielać większego wsparcia poszczególnym przedsiębiorstwom w przypadku realnego ryzyka przekierowania inwestycji poza Europę. Więcej informacji o możliwościach uzyskania wsparcia na środki służące przyspieszeniu przejścia na gospodarkę o zerowym poziomie netto można znaleźć tutaj.

Z zakresu obowiązywania środków wyłączone są podmioty rosyjskie, białoruskie i irańskie objęte sankcjami w związku z działaniami podważającymi integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażającymi.